Byd Eiddil y Pathew

Gyda llygaid mawr, ffwr euraidd, ac arferion cysgu i genfigennu wrthynt, mae'n hawdd gweld pam mae’r pathew yn un o'r anifeiliaid mwyaf pert yng nghoedwigoedd Cymru.  Yn anffodus, mae’r creaduriaid carismatig hyn yn dirywio ar draws y DU ac yn destun arolygon ledled y DU i fonitro niferoedd.

Yn y blog hwn, mae Swyddog Rheoli Tir CNC, Jane Morgan, yn dweud popeth wrthym am y gwaith hanfodol y mae’n ei wneud i arolygu blychau nythu pathewod mewn coetiroedd o amgylch Machynlleth ac afon Dyfi, a sut mae’r gwaith hwn yn cefnogi eu cadwraeth.

Beth sydd i’w wybod am y creaduriaid bach carismatig hyn?

Mae’n hawdd gwirioni ar bathewod. Mae eu llygaid mawr, tywyll yn gwneud iddyn nhw edrych yn chwilfrydig ac yn effro, ac wedi’u haddasu'n berffaith ar gyfer eu bywydau nosol. Mae blew pathew llawndwf yn frown euraidd hardd ac yn feddal a melfedaidd.

Mae'r acrobatiaid bach hyn tua maint bawd dynol pan fyddant wedi tyfu'n llawn, gan bwyso dim ond tua 17-19 gram yn ystod yr haf, a gallant gynyddu pwysau eu corff i dros 30 gram cyn gaeafgysgu. Gelwir pathewod newydd-anedig yn llygod pinc. Fel mae’r enw’n awgrymu, maen nhw'n binc, yn fach iawn, heb wallt, ac mae ganddyn nhw lygaid caeedig. Wrth iddynt dyfu, maent yn agor eu llygaid ac yn datblygu ffwr meddal, llwydaidd cyn aeddfedu i’w cotiau euraidd yn y pen draw.

Mae pathewod yn ddringwyr arbenigol, diolch i'w traed, sydd wedi’u gwasgaru’n 30 gradd, a'u cynffon flewog a thrwchus i gadw cydbwysedd. Mae'r addasiadau hyn yn eu galluogi i lywio'r canopi coed yn rhwydd. Maen nhw'n treulio llawer o'u hamser effro yn bwydo mewn coed ac yn adeiladu eu nythod haf mewn ceudodau coed, er bod uchder y nyth yn dibynnu ar y math o gynefin ac yn aml i'w ganfod tua uchder y frest.

Un o'r agweddau mwyaf swynol ar bathewod yw eu cyflwr cysgadrwydd. Mae hyn fel cwsg, ac weithiau byddwn yn dod o hyd iddynt yn y cyflwr hwn yn ystod ein harolygon. Maent yn parhau i gysgu'n dawel wrth i ni eu trin yn ofalus, weithiau hyd yn oed yn chwyrnu'n dawel!

Yn anffodus, mae pathewod yn agored iawn i niwed. Mae eu niferoedd wedi gostwng 70% rhwng 2000 a 2022, yn ôl adroddiad State of Britain’s Dormice. Mae hyn yn fy ysgogi i gasglu’r holl wybodaeth y gallaf, ac i wneud yn siŵr ein bod yn defnyddio’r wybodaeth ar gyfer mesurau cadwraeth ymarferol.

Pam mae monitro pathewod yn bwysig

Mae pathewod yn cael eu hamddiffyn o dan gyfraith Ewropeaidd, sy'n golygu bod angen gofal ychwanegol arnynt. Rhaid rheoli eu cynefinoedd yn ofalus i sicrhau bod ganddynt yr hyn sydd ei angen arnynt i ffynnu.  Gyda’m cydweithwyr o fewn CNC, a’m cydweithwyr a gwirfoddolwyr yn yr Ymddiriedolaethau Natur, rwy’n monitro blychau nythu pathewod ddwywaith y flwyddyn: unwaith ym mis Mai/Mehefin, cyn iddynt fridio, ac eto ym mis Medi/Hydref, ar ôl i’r babanod gael eu geni. Mae’r arolygon hyn yn hollbwysig am sawl rheswm:

• Rheoli Coedwigoedd yn Well: Mae’r data o’n harolygon yn helpu ein cydweithwyr sy’n cynllunio gweithgareddau coedwigoedd, fel torri a phlannu coed, i weithio ar adegau o’r effaith leiaf ac i gymhwyso arfer gorau i leihau difrod i bathewod a’u cynefin.

• Rhaglen Genedlaethol Monitro Pathewod: Rydym yn rhannu ein canlyniadau gyda’r rhaglen DU gyfan hon a reolir gan Ymddiriedolaeth y Bobl dros Rywogaethau mewn Perygl. Mae hyn yn helpu i greu darlun mawr o statws ac anghenion pathewod.

• Codi Ymwybyddiaeth: Mae monitro pathewod yn ein helpu i addysgu pobl am eu cyflwr a pham fod arnynt angen ein cymorth.

Y broses ar gyfer cynnal arolygon tyner

Mae arolygu pathewod yn dasg anodd. Mae pathewod yn nosol a gallant dreulio llawer o'u dyddiau mewn cyflwr o gysgadwyedd. Rydyn ni'n cynnal ein harolygon cyn hanner dydd i geisio eu dal yn eu nythod haf tra'u bod nhw'n dal i gysgu.

Mae pob blwch nythu yn cael ei agor yn ofalus, ac mae unrhyw bathewod y tu mewn yn cael eu codi allan yn ofalus a’u cyfrif, a chaiff eu rhyw ei nodi. Rydym hefyd yn gwirio cyflwr bridio'r benywod ac yn pwyso pob pathew. Os byddwn yn dod ar draws llygod pinc, yna nid ydym yn tarfu ar y blwch nythu ymhellach.

Mae hon yn swydd arbenigol y gallaf ei gwneud dim ond oherwydd bod gennyf drwydded pathewod. Mae angen ymarfer gyda hyfforddwr profiadol i gael trwydded ac mae'n golygu fy mod yn gwybod sut i'w trin yn ofalus. Mae trin â gofal yn arbennig o bwysig oherwydd gall pathewod ollwng rhan o groen y gynffon yn hawdd os cânt eu trin yn anghywir neu eu dal gerfydd y gynffon.

Yr heriau sy’n wyneb pathewod

Mae pathewod yn adeiladu eu nythod magu yn uchel mewn ceudodau coed neu yn yr isdyfiant, ac mae eu nythod gaeafgysgu yn nes at y ddaear.

Mae angen amrywiaeth o fwydydd arnynt, gan gynnwys cyll, gwyddfid, mieri, drain gwynion, a drain duon, yn ogystal â llyslau. Mae cynefinoedd cysylltiedig yn hanfodol ar gyfer eu goroesiad, gan ganiatáu iddynt deithio trwy ganopi'r coed i ddod o hyd i fwyd a chymheiriaid. Dyna un rheswm pam mae cael coedwigoedd amrywiol sydd wedi’u cynllunio’n dda mor bwysig; mae’n darparu’r bwyd, cartrefi a gofod sydd eu hangen arnynt, yn ogystal â’u rhwydweithiau ‘trafnidiaeth’ yn uchel yn y coed.

Un o’r bygythiadau mwyaf i bathewod yw’r argyfwng hinsawdd. Gall tymereddau cynhesach achosi iddynt ddeffro ar ôl gaeafgysgu yn gynnar, pan nad oes bwyd ar gael, gan arwain at newyn.

Stori lwyddiannus

Roedd un o’m profiadau mwyaf gwerth chweil yn ymwneud â phrosiect torri coed gyda’m cydweithwyr yn CNC. Roedd angen clirio ardal o goedwig a oedd yn cynnwys coed llarwydd yn bennaf; gallai hyn fod wedi peri risg i bathewod, ond roedd hefyd yn gyfle. Drwy gynllunio’r gwaith torri ac ailblannu yn ofalus gydag ystod amrywiol o rywogaethau o goed sy’n fuddiol i bathewod, fe ddechreuon ni’r gwaith o drawsnewid yr ardal.

Serch hynny, allan o 40 o flychau nythu mewn ardal y bûm yn ei harolygu’n rheolaidd, dim ond un pathew gwrywaidd mawr oedd yno am 18 mis.

Flwyddyn neu ddwy ar ôl plannu’r coed newydd, des o hyd i wyth pathew yn y cynllun blychau nythu; nid oedd y pathew unig bellach ar ei ben ei hun! Un enghraifft yn unig yw hon, ac nid ydym bob amser yn gweld gwelliannau mor gyflym, ond mae’n stori lwyddiant bwysig sy’n dangos sut y gall ymdrechion cadwraeth ystyriol yn seiliedig ar ddata gael effaith gadarnhaol ar bathewod.

Pam mae pathewod yn arbennig

Mae pathewod yn fwy na chreaduriaid pert a blewog – maent yn chwarae rhan bwysig yn yr ecosystem. Maent yn dynodi amgylchedd iach, ac mae eu presenoldeb – neu eu habsenoldeb – yn dweud llawer wrthym am gyflwr ein coedwigoedd. Maent hefyd yn hynod wydn ac yn gallu goroesi amodau anodd os cânt y gefnogaeth gywir.

Gweithio gyda phathewod yw un o fy hoff rannau o’m swydd. Rwy’n gweld fy rôl fel rhoi llais i’r creaduriaid di-lais hyn, gan sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu hystyried mewn ymdrechion rheoli coedwigoedd a chadwraeth.

Sut gallwch chi helpu

Gall pawb helpu gyda chadwraeth pathewod. Boed hynny trwy blannu coed sy’n addas i bathewod, cefnogi sefydliadau cadwraeth, neu ledaenu’r gair am eu cyflwr, mae pob cam yn cyfrif. Drwy weithio gyda’n gilydd, gallwn sicrhau bod y creaduriaid swynol hyn yn parhau i fodoli yn ein coedwigoedd a’n gwrychoedd am genedlaethau i ddod.

Gwybodaeth am Jane

Mae Jane Morgan yn Swyddog Rheoli Tir i CNC, yn gweithio ym maes cadwraeth pathewod. Gydag angerdd dwfn dros fywyd gwyllt ac ymrwymiad i warchod rhywogaethau bregus, mae gwaith Jane yn cynnwys monitro poblogaethau pathewod a sicrhau bod arferion rheoli coedwigoedd yn cefnogi eu goroesiad.

Mae ei gwaith yn CNC hefyd yn mynd â hi y tu hwnt i bathewod. Mae rhai o’i chyfrifoldebau eraill yn cynnwys arolygu clystyrau o goed cyn torri neu deneuo i weld a oes nythod, mannau nythu, cuddfannau, setiau, neu nodweddion treftadaeth y mae angen eu hystyried yn ystod y gwaith coedwigaeth. Mae hi’n rheoli gwaith ar Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig a henebion cofrestredig o fewn Ystad Coetir Llywodraeth Cymru ac yn gweithio i gael gwared ar rywogaethau estron goresgynnol o safleoedd coetir hynafol.