Modrwyo cywion gwalch y pysgod ar nyth Llyn Clywedog
Adeiladwyd nyth gweilch y pysgod ger Llyn Clywedog gan staff CNC ar blatfform sy'n uchel i fyny coeden sbriws sitka yn 2014 ac mae wedi profi'n deorydd cynhyrchiol dros y blynyddoedd, gyda 18 o gywion yn ffoi o'r nyth ac yn mudo ers ei hadeiladu yn 2014.
Mae gan y nyth ddilyniant cryf sydd wedi bod yn cadw llygaid ar yr adar trwy ddefnyddio gwe-gamera ffrwd byw a osodwyd gan CNC yn 2020.
Roedd gallu gweld cywion bach yn deor, yn tyfu ac yn ffynnu tra oeddem i gyd yn nhafarnau'r cyfnod clo Covid-19 cyntaf yn ddihangfa i lawer o bobl.
Bydd gwylwyr rheolaidd yn gwybod bod modrwyon wedi'u gosod ar goesau’r cywion. Yn y blog hwn, mae John Williams - un o'n Swyddogion Cymorth Technegol ar gyfer Rheoli Tir yn y canolbarth – yn trafod modrwyo’r cywion gwalch y pysgod ar ôl iddo hwyluso modrwyo'r cywion a ddeorodd i'r 2022.
Modrwyo'r cywion ym mis Gorffennaf 2022
Roedd hi'n fore Gorffennaf braf pan gyrhaeddes i a modrwywr adar trwyddedig y nyth. Roedd angen i mi drefnu i berson trwyddedig fynd gyda mi er mwyn iddo allu trin y cywion yn ddiogel a sicrhau bod y cywion yn cael eu modrwyo'n gywir ac yn ddiogel.
Mae'r nyth ar ben coeden 20m ger Llyn Clywedog, felly defnyddion ni lwyfan gwaith uchel symudol mawr i'n codi i fyny i'r nyth.
Er mwyn ein diogelwch ni yn ogystal â'r cywion, y cynllun oedd dod â'r cywion i lawr i’r ddaear, eu modrwyo a'u pwyso ac yna mynd â nhw'n ôl i fyny i'r nyth.
Mae tri chyw wedi deor o nyth Llyn Clywedog eleni, sy'n wych, gan fod gweilch y pysgod fel arfer yn cynhyrchu tri wy mewn tymor.
Roedd yr olygfa’n hyfryd ar ôl i ni godi’r araf lan i’r nyth. Roedd ein presenoldeb yno wedi gwneud i rieni'r cywoin adael y nyth dros dro, ond roedd y gwalch benywaidd breswyl yn cylchu uwch ein pennau, gan gadw llygad barcud ar ei chywion.
Pan ddaethom i fyny i'r nyth, roedd y tri chyw yn gorwedd i lawr yn wastad heb symud. Gelwir hyn yn thanatosis – neu'n chwarae'n farw – sy'n fecanwaith amddiffyn. Er gwaethaf hyn, ni wnaethant ddangos arwyddion o fod yn ofidus iawn, fel pantio.
Cododd y modrwywr y cywion yn ysgafn un ar y tro a'u rhoi mewn bag brethyn. Pan oedd angen i un cyw fynd ar un arall, gwnaeth yn siŵr bod darn o frethyn yn eu gwahanu fel na fyddai talonau un cyw yn brifo ei frawd neu chwaer oddi tano.
Cawsom nhw i'r ddaear a'u rhoi ar dywel yr un i'w cadw'n lân ac yn ddiogel. Ymlaciodd y cywion ar ôl iddynt ddod lawr i’r ddaear. Roeddent yn sefyll i fyny, gan edrych ar eu hamgylchoedd newydd rhyfedd. Doedden nhw erioed wedi gadael y nyth o'r blaen.
Fe roiodd y modrwywr fodrwy ar bob coes o bob cyw. Modrwy glas ‘darvic’ yw’r un cyntaf sydd â rhif wedi'i farcio'n glir arno mewn gwyn. Bydd y modrwy hyn yn cael ei ddefnyddio i adnabod y cywion ar ôl iddynt ffoi o'r nyth. Mae'r modrwy darvic yn cael ei roi ar goes dde'r aderyn yng Nghymru a Lloegr.
Eleni, cafodd y cywion y rhifau 553, 554 a 555.
Canfuwyd bod 553 yn fenywaidd ac yn pwyso 1.71kg; mae 554 yn wrywaidd ac roedd yn pwyso 1.49kg ac mae 555 hefyd yn wrywaidd ac roedd yn pwyso 1.43kg. Mae'r rhain i gyd yn bwysau iach i adar o'r oedran hwn. Maent yn tyfu'n gyflym iawn; cofiwch mai dim ond tua phum wythnos ynghynt yr oedd y cywion wedi deor!
Mae'r ail fodrwy wedi'i osod ar y goes chwith ac mae wedi'i wneud o fetel ac mae ganddo god saith digid. Defnyddir y modrwy hwn gan Ymddiriedolaeth Adareg Prydain i fonitro'r boblogaeth dros amser.
Yna fe'u codwyd yn ysgafn yn ôl i'r bag, a'u cael yn ôl i'r nyth yn ddiogel.
Gyda phopeth, roedd y cywion i ffwrdd o'r nyth am ddim mwy nag 20 munud ac maent yn hapus eu byd yn llarpio’r pysgod a ddarparwyd iddynt gan eu rhieni.
Pam mae modrwyo yn bwysig
Mae modrwyo cywion yn bwysig iawn o ran cadwraeth a monitro poblogaeth gweilch y pysgod. Mae'n rhoi gwybod i ni o ble y daw gwalch penodol ac oedran yr aderyn.
Er enghraifft, mae gan y gwalch benywaidd preswyl ar nyth Llyn Clywedog dag glas sydd â'r cod '5F'. Pan ddaeth hi i’r nyth am y tro cyntaf ddwy flynedd yn ôl, roedd y modrwy wedi ein galluogi i ddarganfod ei bod hi'n walch benywaidd a ddeorodd ar nyth yn Rutland yn Nwyrain Canolbarth Lloegr yn 2012.
Gwyddom hefyd ei bod yn treulio ei gaeafau yn yng Nghors Tanji yn y Gambia. Rydym ond yn gwybod hyn oherwydd ei bod hi – a’u modrwy – wedi cael ei ffotograffu yno. Mae gweilch y pysgod sy'n treulio misoedd yr haf yn y DU yn adar mudol sy'n gaeafu yn Affrica.
Mae modrwyo'r cywion wedi golygu ein bod yn gwybod bod o leiaf pedwar o'r cywion sydd wedi ffoi o nyth Llyn Clywedog yn y gorffennol wedi dychwelyd i ganolbarth a gorllewin Cymru ar ôl dychwelyd o Affrica. Fe'u gwelwyd ar gamera llif byw nyth Llyn Clywedog eleni yn ogystal ag ym Mhrosiect Gweilch y Dyfi yn Aber Dyfi gerllaw .
Pam modrwyo gweilch y pysgod fel cywion?
Mae ffrâm amser delfrydol ar gyfer modrwyo cywion gwalch y pysgod. Erbyn eu bod oddeutu pum wythnos oed, mae eu coesau a'u cyrff wedi'u tyfu'n llawn, felly does dim perygl y gallent dyfu’n rhy fawr i'r modrwyon, neu i’r modrwyon eu brifo.
Yn fuan ar ôl hynny fodd bynnag, byddant wedi ffoi o'r nyth ac wedi dysgu hedfan – felly ni fyddwn yn gallu eu dal bryd hynny!
Dilynwch y nyth
Cofiwch y gallwch ddilyn y nyth yn fyw, 24/7 trwy ddilyn y ffrwd byw yn ystod misoedd yr haf.