Diogelwch Cronfeydd Dŵr yng Nghymru 2021 - 2023
Ar gyfer y cyfnod rhwng 1 Ebrill 2021 a 31 Mawrth 2023
Adroddiad Eilflwydd i’r Gweinidog dros Ddiogelwch Cronfeydd Dŵr
Crynodeb gweithredol
Ni yw’r awdurdod gorfodi ar gyfer Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 yng Nghymru ac yn yr adroddiad bob dwy flynedd hwn ar gyfer Ebrill 2021 i Fawrth 2023, rydym yn adrodd i Weinidog Cymru ar gydymffurfedd â’r gyfraith hon a’n gwaith i sicrhau diogelwch cronfeydd dŵr. Darperir ein hadroddiad mewn tair rhan:
- Ein gwaith fel awdurdod gorfodi i sicrhau bod ymgymerwyr cronfeydd dŵr yn cadw at y gyfraith ac yn cydymffurfio â hi
- Ein gwaith i gyflawni ein cyfrifoldebau ein hunain fel ymgymerwr cronfeydd dŵr
- Ein rhagolwg ar gyfer y ddwy flynedd nesaf
Mae nifer y cronfeydd dŵr sydd wedi’u cofrestru a’u rheoleiddio fel cyforgronfeydd dŵr mawr bron wedi dyblu, o 224 i 397, ers i ddiwygiadau 2016 leihau trothwy’r cynhwysedd ar gyfer cofrestru o 25,000 i 10,000 metr ciwbig.
Rydym wedi parhau i ddefnyddio ein pŵer i ddynodi ‘cronfeydd dŵr risg uchel’ lle rydym yn meddwl y gallai rhyddhau dŵr heb ei reoli beryglu bywyd. Dangosodd y gwaith mapio llifogydd i gefnogi’r gwaith hwn i ni y gall y cronfeydd dŵr llai fod yn beryglus i fywyd, ond mae eu dimensiynau llai yn gyffredinol yn golygu bod llai wedi’u dynodi ar gyfartaledd na’r rhai a gofrestrwyd cyn 2016.
Mae ein dynodiadau yn canolbwyntio ein gwaith i sicrhau bod prif ofynion y gyfraith yn cael eu cymhwyso. Rydym yn adrodd ar y lefelau cydymffurfio ar hyn fel canran a nifer y cronfeydd dŵr lle rydym wedi cofnodi toriadau mewn perthynas â phob un o’n dangosyddion allweddol ar gyfer diogelwch cronfeydd dŵr, fel y dangosir isod:
| Gweithgaredd cronfa ddŵr | Cydymffurfedd | Nifer y cronfeydd dŵr nad ydynt yn cydymffurfio |
|---|---|---|
| Adeiladu | 100% | 0 |
| Goruchwylio | 94.7% | 21 |
| Archwilio | 99.5% | 2 |
| Mesurau diogelwch | 94.0% | 24 |
| Gwaith cynnal a chadw (statudol) | 99.7% | 2 |
| Monitro a chadw cofnodion | 93.7% | 25 |
Mae'r ffigurau cydymffurfio cyffredinol yn parhau'n uchel. Mae'r rhan fwyaf o ymgymerwyr cronfeydd dŵr yn cymryd eu cyfrifoldebau o ddifrif ac yn bodloni'r gofynion sylfaenol a nodir gan y gyfraith. Fodd bynnag, mae lefel y cydymffurfio wedi gostwng ar draws sawl dangosydd ers ein hadroddiad diwethaf. Mae'r gostyngiad hwn yn digwydd yn rhannol oherwydd amlygrwydd newydd a mwy cronfeydd dŵr llai, sydd wedi digwydd yn sgil Rheoliadau 2016, ac ymateb araf gan yr ymgymerwyr ‘newydd’ hyn sy'n anghyfarwydd â rheoleiddio.
Yr hyn sy’n peri mwy o bryder yw bod cydymffurfedd hefyd wedi gostwng ymhlith ymgymerwyr sydd wedi’u rheoleiddio ers cyflwyno’r gyfraith gyntaf. Mae'n nodedig bod cyrff a ariennir yn gyhoeddus yn cyfrannu at lawer o'r diffyg cydymffurfio ar gyfer gweithredu mesurau diogelwch. Yn aml, cyflawnir cydymffurfedd ond yn arafach nag sy'n ofynnol gan yr amserlenni statudol a osodwyd, weithiau o flynyddoedd. Mae cyflawni 100% o gydymffurfedd ar draws yr holl ymgymerwyr yn heriol ond dyma ein nod clir o hyd.
Mae Rhan 2 o’n hadroddiad yn canolbwyntio ar ein gwaith fel ymgymerwr cronfeydd dŵr ar gyfer 37 o gronfeydd dŵr a ddefnyddir ar gyfer rheoli perygl llifogydd a chadwraeth, ac mae’n cynnwys y cronfeydd dŵr hynny sydd wedi’u lleoli yn Ystad Goetir Llywodraeth Cymru.
Rydym yn datgelu ac yn esbonio diffyg cydymffurfio mewn chwech o'n cronfeydd dŵr, ac mae dau o’r achosion yn dal i fodoli ar adeg cyhoeddi. Mae hwn yn waith pwysig nad ydym yn mynd i'r afael ag ef yn ysgafn ond rydym yn cydnabod bod angen gwneud mwy. Mae prosiect cynhwysfawr ar waith i fynd i'r afael â'r holl faterion gyda goruchwyliaeth reolaidd gan beiriannydd sifil cymwys.
Yn Rhan 3, edrychwn at y ddwy flynedd nesaf. Mae'n rhaid i ni ganolbwyntio'n bennaf ar adennill lefelau uwch o gydymffurfio, yn enwedig mewn cronfeydd dŵr risg uchel. Rydym yn ceisio dod ag achosion hirsefydlog o ddiffyg cydymffurfio i ben. Rydym yn rhagweld diffyg arian ymgymerwyr fel rhwystr craidd i gyflawni hyn, gydag oedi yn cynyddu costau ymhellach. Mae hyn hefyd yn berthnasol i ymgymerwyr sy'n cael eu hariannu'n gyhoeddus. Ein nod yw gwthio pob corff cyhoeddus, gan gynnwys CNC, i ddangos dull cryfach “rhaid ei wneud” tuag at y gofynion cyfreithiol pwysig hyn.
Rhagwelir y bydd y pwysau a achosir gan y newid yn yr hinsawdd a chylchredau o lawiad a sychder dwysach yn cynyddu. Rhaid i gronfeydd dŵr fod yn gadarn o dan yr amodau eithafol hyn. Mae sicrhau eu hintegredd a'u diogelwch yn waith pwysig y mae'n rhaid i ymgymerwyr ei gwblhau waeth beth fo'r pwysau ariannol neu bwysau eraill.
Byddwn yn parhau i ymgysylltu â rhanddeiliaid i wella ein rheoleiddio ac i benderfynu ar y ffordd orau o roi newidiadau ar waith i fynd i’r afael â’r argymhellion a wnaed gan yr Athro Balmforth yn dilyn digwyddiad cronfa ddŵr Toddbrook yn 2019. Rydym wedi dechrau gweithio gyda Llywodraeth Cymru a’n cymheiriaid yn Lloegr ar brosiectau sy’n gysylltiedig â phenderfynu ar beryglon ac adrodd ar ôl digwyddiadau. Byddwn yn parhau i gyfrannu at brosiectau sydd o fudd i Gymru yn y tymor canolig i'r hirdymor ac y gallwn eu defnyddio i fod yn sail i'n cyngor i Lywodraeth Cymru.
Er mwyn galluogi dadansoddiadau ac adborth amlach yn ystod cyfnod o newid posibl, rydym yn bwriadu cynhyrchu adroddiadau yn y dyfodol i Weinidog Cymru yn flynyddol, gan gwmpasu'r un gofynion â'r adroddiad dwyflynyddol hwn.
Cyflwyniad
Cyfoeth Naturiol Cymru yw’r awdurdod gorfodi ar gyfer Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 yng Nghymru. Rydym yn darparu’r adroddiad hwn i gyflawni ein dyletswydd fel sy’n ofynnol gan adran 3 o Ddeddf Cronfeydd Dŵr 1975, i ddarparu’r adroddiad hwn i’r Gweinidog ar ein gweithgareddau rhwng 1 Ebrill 2021 a 31 Mawrth 2023. Yn benodol, rhaid inni adrodd yn ôl at Weinidog Cymru am y canlynol:
- nifer y cyforgronfeydd dŵr mawr a gofrestrwyd
- y camau y mae CNC wedi'u cymryd i sicrhau bod ymgymerwyr cyforgronfeydd dŵr mawr wedi cydymffurfio â gofynion Deddf 1975
a
- nifer y cyforgronfeydd dŵr mawr y mai ni yw'r ymgymerwyr ar eu cyfer
- unrhyw gamau a gymerwyd gennym i ddilyn gofynion Deddf 1975 ac i gydymffurfio â hwy
Mae'n ddyletswydd arnom i sicrhau bod perchnogion a gweithredwyr cronfeydd dŵr yn cydymffurfio â'r gyfraith. Ein diben yn y pen draw yw rhoi sicrwydd bod y perygl llifogydd o gronfeydd dŵr yn cael ei reoli'n dda.
Mae gennym rôl ddeuol. Yn ogystal â bod yn awdurdod gorfodi, rydym yn rheoli ac yn gweithredu portffolio o gronfeydd dŵr er budd rheoli llifogydd a chadwraeth. Rydym hefyd yn rheoli cronfeydd dŵr o fewn Ystad Goetir Llywodraeth Cymru ar ran Gweinidogion Cymru. Rydym yn gwahanu ein hadroddiad i adlewyrchu'r gwahanol gyfrifoldebau hyn.
Mae diwygio'r cyfundrefnau sy'n amddiffyn diogelwch cronfeydd dŵr yn parhau i fod yn bwnc pwysig i ni. Ers y digwyddiad mawr yn Toddbrook yn 2019, rydym wedi parhau i weithio gyda Llywodraeth Cymru, a chyda chydweithwyr yn Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (DEFRA) ac Asiantaeth yr Amgylchedd yn Lloegr, i ddeall sut y gellir gwneud gwelliannau.
Yn ein hadroddiad, rydym wedi ceisio cyfleu graddfa rheoli cronfeydd dŵr yng Nghymru a pherfformiad cyffredinol perchnogion a gweithredwyr cronfeydd dŵr. Rydym hefyd yn adrodd ar yr heriau a wynebir gan berchnogion sydd wedi dod o dan y trefniadau rheoleiddio yn ddiweddar a'r gost o fodloni rhwymedigaethau newydd.
Rhan 1 - Rheoleiddio Deddf Cronfeydd Dŵr 1975
Ein prif ddyletswydd yw sicrhau bod ymgymerwyr cronfeydd dŵr yn dilyn ac yn cydymffurfio â Deddf Cronfeydd Dŵr 1975. Diwygiwyd y ddeddf hon ddiwethaf yn 2016 i wella ein gwybodaeth am risgiau o gronfeydd dŵr llai ac i wneud dyfarniad ar lefel y rheoleiddio sydd ei hangen. Mae’r ddeddfwriaeth yn gosod safonau gofynnol i atal gollyngiadau dŵr heb reolaeth o gyforgronfeydd dŵr mawr. Mae’r rhain yn gronfeydd dŵr sy’n gallu storio 10,000 metr ciwbig o ddŵr, neu fwy, uwchlaw lefel naturiol y tir o amgylch, gan gynnwys llynnoedd wedi’u codi’n artiffisial.
Cofrestru
Dangosir cyfanswm y cronfeydd dŵr cofrestredig ar gyfer pob cyfnod adrodd bob dwy flynedd yn Table 1 isod. Mae’r cynnydd yn nifer y cronfeydd dŵr yn dilyn ein gwaith ar ôl diwygiadau 2016 i Ddeddf Cronfeydd Dŵr 1975, a ostyngodd trothwy’r cynhwysedd ar gyfer cofrestru o 25,000 i 10,000 metr ciwbig. Bellach, mae nifer y cronfeydd dŵr rheoledig yng Nghymru bron wedi dyblu.
Rydym yn parhau i chwilio am gronfeydd dŵr ychwanegol a allai fod angen eu cofrestru, ond credwn fod y rhain yn bennaf yn rhai â chyfaint llai ac yn peri llai o berygl llifogydd.
Tabl 1. Nifer y cyforgronfeydd dŵr mawr yng Nghymru ar 31 Mawrth rhwng 2013 a 2023.
| Blwyddyn | 2013 | 2015 | 2017 | 2019 | 2021 | 2023 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013 Nifer y cyforgronfeydd dŵr mawr cofrestredig |
201 | 224 | 316 | 366 | 371 | 397 |
Dynodiad risg
Mae Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 yn gosod dyletswydd arnom i ddynodi cyforgronfeydd dŵr mawr fel ‘cronfeydd dŵr uchel eu risg’ os credwn y gellid peryglu bywyd dynol os rhyddheir dŵr heb ei reoli ohonynt. Mae hwn yn asesiad sy'n seiliedig ar ganlyniadau ac nid yw'n rhoi unrhyw debygolrwydd o fethu.
Rhaid i ymgymerwyr ar gyfer cronfeydd dŵr uchel eu risg gadw at holl ofynion y gyfraith, yn bwysicaf oll yr elfennau archwilio a goruchwylio a ddarperir gan beirianwyr sifil cymwys. Nid yw'r gofyniad hwn yn berthnasol i gronfeydd dŵr isel eu risg.
Aethom ati fesul cam i ddynodi cronfeydd dŵr. Yng Ngham 1, dynodwyd y cronfeydd dŵr a gofrestrwyd cyn y rheoliadau yn 2016 a gyflwynodd y gofyniad hwn. Dynodwyd 88% o'r cronfeydd dŵr hyn yn gronfeydd dŵr uchel eu risg, a dangoswyd bod y 12% sy'n weddill yn peri perygl digon isel a chawsant eu rhyddhau o'r gofyniad statudol i gael eu harchwilio gan beirianwyr annibynnol.
Cam 2 yw ein proses o ddynodi cronfeydd dŵr a gofrestrwyd ers 2016. Rydym wedi adolygu 122 o'r 177 o gronfeydd llai hyn.
Tabl 2. Dynodiadau risg a gwblhawyd ar gyfer cronfeydd dŵr a gofrestrwyd ers 2016.
| Dynodiad | Nifer y cronfeydd dŵr |
|---|---|
| Cronfa ddŵr uchel ei risg | 77 (44%) |
| Heb eu dynodi (ddim yn uchel eu risg) | 45 (25%) |
| Dynodiad heb ei bennu | 55 (31%) |
Cafodd y rhan fwyaf o'r cronfeydd dŵr sydd â dynodiad heb ei bennu eu cofrestru ar ôl i ni gynhyrchu mapiau llifogydd. Mae angen rhagor o fapio llifogydd cronfeydd dŵr cyn y gallwn barhau â'r dynodiadau hyn sy'n weddill. Rydym yn amserlennu prosiect a chais am gyllid i wneud y gwaith mapio hwn yn ystod 2024-25. Bydd cwblhau’r mapio’n llwyddiannus yn golygu y byddwn yn gallu dynodi’r cronfeydd dŵr sy’n weddill erbyn 2026.
Cyn dynodi, mae ychydig o ofynion a osodwyd ar ymgymerwyr. Rydym yn darparu cylchlythyrau ac arweiniad i'r ymgymerwyr fel bod egwyddorion diogelwch cronfeydd dŵr yn cael eu dwyn i'w sylw ac yn atgyfnerthu eu hatebolrwydd am ddiogelwch eu cronfa ddŵr, waeth beth fo'i dynodiad.
Ar ôl cael ei dynodi'n gronfa ddŵr uchel ei risg, rhaid i'r ymgymerwyr benodi peirianwyr ar gyfer gweithgareddau penodol a gweithredu ar eu hargymhellion.
Cydymffurfedd
Ymgymerwyr y gronfa ddŵr sy'n gyfrifol am gydymffurfio â'r gyfraith. Yr ymgymerwyr yw'r bobl neu'r sefydliadau sy'n rheoli ac yn gweithredu'r gronfa ddŵr. Yn absenoldeb gweithrediad gweithredol mewn cronfa ddŵr, y perchnogion a'u lesddeiliaid sy'n atebol amdani.
Mae'r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol i ymgymerwyr reoli eu cronfeydd dŵr gan ddefnyddio canllawiau ac argymhellion peirianwyr sifil cymwys ar adegau penodol yn ystod oes cronfa ddŵr. Penodir y peirianwyr hyn i baneli cronfeydd dŵr arbenigol gan y llywodraeth, gan ddefnyddio cyngor gan Bwyllgor Cronfeydd Dŵr Sefydliad y Peirianwyr Sifil. Pan fydd peiriannydd sifil cymwys ar waith i oruchwylio gweithgarwch mewn cronfa ddŵr, cawn ein sicrhau bod golwg broffesiynol ar ddiogelwch ar gael a bydd unrhyw ddiffygion yn cael eu nodi a'u huwchgyfeirio os bydd angen.
Rydym yn adrodd ar y cyfnod rhwng 1 Ebrill 2021 a 31 Mawrth 2023. Mae Table 3 isod yn crynhoi cydymffurfedd cyffredinol â Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 o gymharu â’r cyfnod adrodd blaenorol bob dwy flynedd a ddaeth i ben ar 31 Mawrth 2021.
Tabl 3. Nifer y cronfeydd dŵr nad ydynt yn cydymffurfio â Deddf Cronfeydd Dŵr 1975.
| Cronfa ddŵr | 2019 - 2021 | 2021 - 2023 |
|---|---|---|
| Cyfanswm y cronfeydd dŵr cofrestredig | 371 | 397 |
| Cyfanswm y cronfeydd dŵr lle cofnodwyd diffyg cydymffurfio neu gydymffurfedd heb ei gyflawni | 73 | 73 |
Mae'n gyd-ddigwyddiad bod nifer y cronfeydd dŵr nad ydynt yn cydymffurfio wedi aros yr un fath; nid ydynt i gyd yr un cronfeydd.
Mae dangosyddion pwysicaf diogelwch cronfeydd dŵr yn seiliedig ar yr egwyddor o oruchwyliaeth gan beirianwyr, ac rydym yn gyfrifol am sicrhau eu bod yn cael eu gweithredu, yn benodol:
- penodi peiriannydd adeiladu i ddylunio a goruchwylio adeiladu ac addasu cronfeydd dŵr
- penodi peiriannydd goruchwylio ar gyfer pob cronfa ddŵr uchel ei risg nad yw o dan oruchwyliaeth peiriannydd adeiladu. Mae'r peiriannydd goruchwylio yn darparu datganiad ysgrifenedig ar berfformiad y gronfa ddŵr a gweithredoedd yr ymgymerwyr
- penodi peiriannydd archwilio ar gyfer pob cronfa ddŵr uchel ei risg i gynnal archwiliad cyfnodol. Yn ei adroddiad, bydd y peiriannydd archwilio yn gwneud argymhellion ar gyfer diogelwch, gwaith cynnal a chadw, a monitro
- ardystiad gan beiriannydd archwilio i gadarnhau bod mesurau i'w cymryd er budd diogelwch wedi'u cwblhau
- gweithgareddau eraill sy'n ofynnol gan ymgymerwyr ond nad oes angen eu goruchwylio gan beirianwyr, megis gwaith cynnal a chadw, gwaith monitro, a chadw cofnodion
Mae pob adroddiad statudol, datganiad a thystysgrif yn cael eu copïo i ni a'u cadw er gwybodaeth.
Mae Table 4 isod yn dangos nifer y cronfeydd dŵr a gofnodwyd gennym fel rhai nad oeddent yn cydymffurfio ar gyfer pob un o'r dangosyddion a ddisgrifir uchod. Rydym wedi darparu'r nifer cyfatebol o gronfeydd dŵr sy'n cydymffurfio fel canran o gyfanswm y cronfeydd dŵr cofrestredig. Rhoddir canlyniadau'r cyfnod adrodd blaenorol er cymhariaeth.
Tabl 4. Nifer y cronfeydd dŵr nad ydynt yn cydymffurfio â Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 a chanran y cydymffurfedd canlyniadol ar gyfer pob dangosydd allweddol o ddiogelwch cronfeydd dŵr.
| Gweithgaredd cronfa ddŵr | 2019 - 2021 | Percentage | 2021 - 2023 | Percentage |
|---|---|---|---|---|
| Adeiladu | 0 | 100% | 0 | 100% |
| Goruchwylio | 2 | 99.5% | 21 | 94.7% |
| Archwilio | 2 | 99.5% | 2 | 99.5% |
| Mesurau diogelwch | 11 | 97.0% | 24 | 94% |
| Gwaith cynnal a chadw (statudol) | 3 | 99.2% | 2 | 99.7% |
| Monitro a chadw cofnodion | 15 | 95.7% | 25 | 93.7% |
Mae’r gostyngiad mewn cydymffurfedd ers ein hadroddiad diwethaf yn adlewyrchu, yn rhannol, y cynnydd yn nifer yr ymgymerwyr y mae eu cronfeydd dŵr wedi dod o dan y trefniadau rheoleiddio’n fwy diweddar ac sy’n llai cyfarwydd ac yn llai profiadol o ran cyflawni eu cyfrifoldebau. Mae rhai wedi bod yn anfodlon ymrwymo ar unwaith i'r hyn sy'n ofynnol o'r newydd ganddynt.
Ein nod bob amser yw sicrhau cydymffurfedd 100% ar draws y dangosyddion allweddol. Mae cydymffurfedd yn cynnwys asesu materion heblaw integredd yr argae – er enghraifft, gwyliadwriaeth a chadw cofnodion. Nid yw'r gostyngiad mewn cydymffurfedd yn cyfateb i ddirywiad mewn diogelwch adeileddol ond mae'n adlewyrchu'r dull cyffredinol o reoli a gweithredu gan yr ymgymerwr. Mae mwy o dryloywder hefyd o gronfeydd dŵr a oedd yn anhysbys yn flaenorol, heb eu cynnal i unrhyw safon benodol a lle y byddai peiriannydd cronfeydd dŵr yn ymweld yn anaml, os o gwbl. Drwy ddod â nhw o dan y trefniadau rheoleiddio, mae'r risgiau bellach yn fwy gweladwy a gellir mynd i'r afael â nhw'n briodol.
Adeiladu
Gwaith adeiladu neu addasiadau newydd
Cydymffurfedd o 100%
Yn hanesyddol, mae methiant cronfeydd dŵr wedi'i gysylltu â chynllun annigonol a gwaith adeiladu gwael, gyda methiannau'n digwydd ym mlynyddoedd cynnar oes cronfa ddŵr. Mae adeiladu ac addasu cronfeydd dŵr yn weithgareddau rheoledig, a rhaid i ymgymerwyr benodi peiriannydd adeiladu i ddylunio a goruchwylio'r gwaith.
Rhoddir tystysgrif ragarweiniol gan y peiriannydd adeiladu pan ystyrir bod y gronfa ddŵr yn ddiogel i'w llenwi i lefel benodol.
Rhoddir tystysgrif derfynol ar ôl lleiafswm o dair blynedd i brofi'r adeiledd ac i gadarnhau bod yr adeiledd yn ‘gadarn a boddhaol’.
Yn ystod y cyfnod adrodd, gwnaethom fonitro gweithgareddau adeiladu mewn 11 cronfa ddŵr.
- Ardystiwyd tair ohonynt i fod wedi'u cwblhau
- Mae chwech yn parhau o dan dystysgrif ragarweiniol i'w llenwi gyntaf
- Nid yw dwy gronfa ddŵr wedi derbyn tystysgrif ragarweiniol eto
Tabl 5. Gweithgarwch adeiladu ac addasu yn ystod 2021-23, *ASLl – Ardal Storio Llifogydd
| Cronfa ddŵr | Natur y gweithgaredd | Penodi peiriannydd | Tystysgrif ragarweiniol | Tystysgrif derfynol |
|---|---|---|---|---|
| Llwyn Onn 1 | Adeiladu | 22/02/2017 | 04/10/2017 | 08/02/2023 |
| Llwyn Onn 2 | Adeiladu | 06/11/2017 | 10/09/2018 | 08/02/2023 |
| Surf Snowdonia | Adeiladu | 02/07/2014 | 30/09/2019 | 06/07/2021 |
| ASLl Pontarddulais* | Adeiladu | 04/12/2017 | 29/01/2021 | yn aros am gymeradwyaeth |
| ASLl Cwrs Golff y Rhyl* | Adeiladu | 31/05/2020 | 02/11/2020 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Dolwen | Newidiad | 09/02/2020 | 22/12/2020 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Llyn Mawr | Adeiladu | 27/09/2018 | 27/07/2020 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Cae Llwyd | Newidiad | 28/10/2021 | 25/11/2022 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Pengarn-ddu | Adeiladu | 14/07/2021 | 15/06/2022 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Pendinas | Newidiad | 17/12/2021 | yn aros am gymeradwyaeth | yn aros am gymeradwyaeth |
| Gwaith Haearn y British | Adeiladu | 27/02/2023 | yn aros am gymeradwyaeth | yn aros am gymeradwyaeth |
Rydym yn monitro cyhoeddi tystysgrifau yn amserol ac yn ceisio gwybodaeth gan y peiriannydd adeiladu pan fydd yn ymddangos bod oedi.
Ni chofnodwyd unrhyw droseddau gennym am adeiladu neu newid cronfa ddŵr yn amhriodol yn ystod y cyfnod adrodd.
Archwiliad cyntaf o adeileddau hŷn
Daeth diwygiadau 2016 â llawer o gronfeydd dŵr o dan y trefniadau rheoleiddio nad oeddent wedi’u hadeiladu o dan reolaethau’r Ddeddf Cronfeydd Dŵr flaenorol. Rhaid i beiriannydd adeiladu archwilio'r cronfeydd dŵr hyn a rhaid rhoi tystysgrif derfynol iddynt. Gall fod oedi cyn rhoi tystysgrif wrth i unrhyw faterion er budd diogelwch gael sylw. Mae archwiliad cyntaf wedi'i gynnal yn y cronfeydd dŵr canlynol.
Tabl 6. Archwiliad adeiladu cyntaf mewn cronfeydd dŵr hŷn.
| Cronfa ddŵr | Penodi peiriannydd | Tystysgrif ragarweiniol | Tystysgrif derfynol |
|---|---|---|---|
| ASLl Cwrs Golff y Rhyl | 31/05/2020 | 02/11/2020 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Crai Rhif 2 | 12/06/2020 | Nid oes ei hangen | 30/07/2021 |
| Dyffryn Rhif 1 | 12/06/2020 | Nid oes ei hangen | yn aros am gymeradwyaeth |
| Radur Llanilid | 26/06/2020 | Nid oes ei hangen | yn aros am gymeradwyaeth |
| Tŷ Canol | 09/07/2020 | Nid oes ei hangen | 30/07/2021 |
| Cribarth Rhif 1 | 04/09/2020 | Nid oes ei hangen | 30/04/2021 |
| Treforys | 02/11/2020 | Nid oes ei hangen | 01/09/2021 |
| Cefnllan | 25/11/2020 | Nid oes ei hangen | 03/09/2021 |
| Tongwynlais Rhif 1 | 16/02/2021 | Nid oes ei hangen | 21/09/2021 |
| Townhill | 19/03/2021 | Nid oes ei hangen | 04/02/2022 |
| Llantarnam | 25/03/2021 | Nid oes ei hangen | 15/11/2021 |
| Llangeinwyr | 01/04/2021 | Nid oes ei hangen | 07/07/2022 |
| Cats Ash Rhif 1 | 28/04/2021 | Nid oes ei hangen | 28/04/2021 |
| Llys Colman | 05/05/2021 | Nid oes ei hangen | 05/04/2022 |
| Y Clas | 18/05/2021 | Nid oes ei hangen | 04/05/2022 |
| Windmill Hill | 08/06/2021 | Nid oes ei hangen | yn aros am gymeradwyaeth |
| Y Cocyd | 10/10/2021 | Nid oes ei hangen | yn aros am gymeradwyaeth |
| Bolton Hill | 18/10/2021 | Nid oes ei hangen | 14/12/2022 |
| Greenhill | 07/12/2021 | Nid oes ei hangen | yn aros am gymeradwyaeth |
| Penymynydd | 16/02/2022 | 11/08/2022 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Cefn Hirgoed Rhif 1 | 29/03/2022 | Nid oes ei hangen | 10/02/2023 |
| Bryngwyn Newydd | 30/03/2022 | Nid oes ei hangen | 19/01/2023 |
| Llyn Canada | 04/07/2022 | 23/12/2022 | yn aros am gymeradwyaeth |
| Crai Lefel Isel Bolton Hill | 31/08/2022 | Nid oes ei hangen | 12/12/2022 |
| Llyn yr Ŵyl | 21/12/2022 | Nid oes ei hangen | yn aros am gymeradwyaeth |
Ni ddaethpwyd ag unrhyw gronfeydd dŵr segur yn ôl i ddefnydd yn ystod y cyfnod hwn.
Goruchwyliaeth
Cydymffurfedd o 94.7%
Ar ôl adeiladu a chyhoeddi tystysgrif derfynol, rhaid i bob cronfa ddŵr a ddynodwyd yn gronfa ddŵr uchel ei risg fod â pheiriannydd goruchwylio wedi ei benodi iddi bob amser. Mae'r peiriannydd goruchwylio yn monitro ymddygiad y gronfa ddŵr, yn rhoi cyngor i'r ymgymerwr, ac yn darparu datganiad ysgrifenedig yn flynyddol. Rhaid anfon copi o ddatganiadau'r peiriannydd goruchwylio atom. Mae'r penodiad hwn yn bwysig i ni oherwydd mae'n ein sicrhau bod peiriannydd sifil cymwys yn ymweld ac yn asesu diogelwch o leiaf unwaith y flwyddyn, gyda digon o broffesiynoldeb i ddod ag unrhyw broblemau i sylw'r ymgymerwyr ac i ni.
Derbyniasom a phroseswyd 106 o benodiadau peiriannydd goruchwylio newydd ar gyfer cronfeydd dŵr uchel eu risg.
Yn hanesyddol, mae nifer y cronfeydd dŵr heb beiriannydd goruchwylio wedi bod yn agos at sero. Fodd bynnag, mae Table 7 isod yn dangos bod 21 achlysur pan oedd peiriannydd goruchwylio heb ei benodi ar gyfer cronfa ddŵr uchel ei risg. Mae hyn yn cynrychioli gostyngiad sylweddol mewn cydymffurfedd. Rydym yn monitro'r cronfeydd dŵr hyn yn agos ac yn rhoi cyngor rheolaidd ar y gofynion. Gallwn gyflwyno hysbysiad yn gofyn am benodiad a gallwn orfodi hyn drwy benodi peiriannydd ein hunain os bydd yr ymgymerwyr yn methu â chydymffurfio â hysbysiad. Roedd pedair cronfa ddŵr dan rybudd i benodi peiriannydd goruchwylio ar ddiwedd y cyfnod adrodd.
Tabl 7. Cronfeydd dŵr uchel eu risg lle na phenodwyd peiriannydd goruchwylio mewn pryd yn ystod 2021-23.
| Cronfa ddŵr | Ymgymerwyr | Dyddiad y digwyddiad | Ymateb |
|---|---|---|---|
| Bicton 1 ‘Uchaf’ (*) | Bicton Farms Ltd. | 28/06/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Bicton 2 ‘Canol’ (*) | Bicton Farms Ltd. | 28/06/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Bicton 3 ‘Isaf’ (*) | Bicton Farms Ltd. | 28/06/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Blaen Brân | Eurolago e Foresta Ltd. | 20/12/2022 | Dan rybudd |
| Butetown | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | 05/10/2022 | Rhybudd |
| Pwll Jepson | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | 05/10/2022 | Rhybudd |
| Llyn-y-garnedd (*) | Instant Timber Ltd. | 12/01/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Pwll Llywernog (*) | Tirfeddiannwr preifat | 13/01/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Nant-y-draenog | Eurolago e Foresta Ltd. | 20/12/2022 | Dan rybudd |
| Parc Cwm Darran (*) | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | 25/03/2022 | Rhybudd |
| Cronfa Ddŵr Storio Llifogydd Penpedairheol | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | 05/10/2022 | Rhybudd |
| Pwll Pen-y-fan | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | 05/10/2022 | Rhybudd |
| Pwll cyflenwi (*) | Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili | 25/03/2022 | Rhybudd |
| Pwll carthu A (*) | Uniper UK Ltd. | 02/10/2022 | Yn destun ymchwiliad |
|
Pwll carthu B (*) |
Uniper UK Ltd. | 02/10/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Tanc setlo (*) | Uniper UK Ltd. | 02/10/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Upper Winsle (*) | Tirfeddiannwr preifat | 14/12/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Pwll Fan (*) | Tirfeddiannwr preifat, Cyngor Sir Powys | 14/12/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Warren Mill (*) | Tirfeddiannwr preifat | 13/01/2022 | Yn destun ymchwiliad |
| Waun y Pound Canol | Fragile Limited | 13/01/2022 | Dan rybudd |
| Waun y Pound Uchaf | Fragile Limited | 02/09/2022 | Dan rybudd |
Datganiadau adran 12
Mae gan beirianwyr goruchwylio ddyletswydd i ddarparu datganiad ysgrifenedig ar gyfer pob cronfa ddŵr uchel ei risg y maent wedi’u penodi iddi. Anfonir y datganiadau hyn yn uniongyrchol at yr ymgymerwr i dynnu sylw at ymddygiad y gronfa ddŵr ac i roi cyngor. Mae'r datganiadau'n cynnwys diweddariadau ar gynnydd i gyflawni'r mesurau diogelwch a argymhellwyd yn yr archwiliad diwethaf ac yn rhoi sylwadau ar gyflawniad yr ymgymerwyr o ran gwyliadwriaeth, gwaith cynnal a chadw, a chadw cofnodion. Anfonir copi o’r datganiadau hyn atom ni. Derbyniasom a phrosesu 420 o ddatganiadau ac, o'r rhain, rydym yn cael cipolwg ar berfformiad ymgymerwr a'u defnyddio i wirio cydymffurfedd â'r elfennau a ddisgrifir isod.
Tabl 8. Nifer y datganiadau peiriannydd goruchwylio a adolygwyd.
| Blwyddyn |
2021-22 |
2022-23 |
Cyfanswm |
|---|---|---|---|
| Nifer y datganiadau a dderbyniwyd | 195 | 225 | 420 |
Archwilio
Cydymffurfedd o 99.5%
Rhaid i'r archwiliad cyfnodol o gronfa ddŵr uchel ei risg gael ei gynnal gan beiriannydd archwilio sy'n annibynnol ar yr ymgymerwr, a rhaid sicrhau nad ef oedd y peiriannydd adeiladu a benodwyd.
Mewn dwy gronfa ddŵr, ni chynhaliwyd yr archwiliad mewn pryd, a gwnaethom droi at ddefnyddio ein pwerau wrth gefn i benodi peirianwyr archwilio yn y cronfeydd dŵr ‘amddifad’ hyn, a ddisgrifir yn fanylach yn ddiweddarach yn yr adroddiad hwn. Archwiliwyd yr holl gronfeydd dŵr eraill yr oedd angen eu harchwilio.
Dangosir nifer yr archwiliadau o gronfeydd dŵr ac adroddiadau a dderbyniwyd yn y tabl isod.
Tabl 9. Nifer yr archwiliadau ac adroddiadau a dderbyniwyd yn ystod 2021-23.
| Archwiliad | 2021 - 2022 | 2022 - 2023 | Cyfanswm |
|---|---|---|---|
| Nifer yr archwiliadau a gofnodwyd yn ystod y cyfnod hwn | 29 | 29 | 58 |
| Nifer yr archwiliadau nas cynhaliwyd mewn pryd | 1 | 1 | 2 |
| Nifer yr adroddiadau archwilio a dderbyniwyd i'w harolygu yn ystod y cyfnod blaenorol | 12 | 0 | 12 |
| Nifer yr adroddiadau archwilio a dderbyniwyd i'w harolygu yn ystod y cyfnod cyfredol | 17 | 25 | 42 |
| Nifer yr archwiliadau a gwblhawyd (adroddiad heb ei dderbyn) | 8 | 8 | 16 |
Mae cynnydd bychan yn nifer yr archwiliadau dros y cyfnod blaenorol. Rydym yn priodoli’r cynnydd hwn i gronfeydd dŵr a ddynodwyd yn ddiweddar fel cronfeydd dŵr uchel eu risg ac a gafodd eu harchwilio am y tro cyntaf.
Disgwyliwn i adroddiadau gael eu darparu yn fuan ar ôl archwiliad, ond gall hyn gymryd hyd at chwe mis, neu fwy mewn amgylchiadau eithriadol. Yn dilyn archwiliad, byddwn yn cadw mewn cysylltiad rheolaidd â'r peiriannydd archwilio hyd nes y derbynnir ei adroddiad. Pan fydd oedi hirach, rydym yn ceisio cadarnhad nad oes unrhyw faterion y mae angen i'r ymgymerwr eu datblygu.
Mae'r adroddiadau ar gyfer wyth cronfa ddŵr lle'r oedd archwiliadau wedi'u cynnal, ond na chafwyd unrhyw adroddiadau, wedi'u derbyn gennym ni wedyn a chânt eu hadlewyrchu yn ein hadroddiad nesaf.
Perfformiad peirianwyr archwilio wrth ddarparu adroddiadau
Rhaid i beirianwyr archwilio roi rhesymau ysgrifenedig os yw eu hadroddiad o'r archwiliad yn cymryd mwy na chwe mis. Fe wnaethom gofnodi 14 o gronfeydd dŵr uchel eu risg lle rhagorwyd ar chwe mis. Yr amser mwyaf yw 15 mis ar ddiwedd y cyfnod adrodd ar 31 Mawrth 2023. Mae'r rhesymau nodedig a roddwyd dros oedi yn cynnwys y canlynol:
- gwrthdaro amser wrth geisio bodloni gofyniad terfyn amser i ardystio cynlluniau llifogydd statudol yn Lloegr
- delio ag ansicrwydd, megis cynlluniau lledu ffyrdd, a allai effeithio ar y gronfa ddŵr
- cynnydd yn y llwyth gwaith
Cronfeydd Dŵr Sefydliad y Peirianwyr Sifil i'w ystyried pan fydd y peirianwyr yn cyflwyno ail gais am benodiad i'r paneli peirianneg priodol.
Mesurau i'w cymryd er budd diogelwch
Cydymffurfedd o 94.0%
Yn ystod archwiliad, gall y peiriannydd archwilio wneud argymhelliad ynghylch mesurau i'w cymryd er budd diogelwch; gelwir y rhain yn fesurau er budd diogelwch (MIOS) yn gyffredin. Mae'r argymhellion hyn yn ofynion statudol ac mae'r peiriannydd archwilio yn rhagnodi amserlen ar gyfer cwblhau'r MIOS.
Nid ydym yn datgelu union natur y gwaith diogelwch i helpu i ddiogelu diogelwch cronfeydd dŵr, ond rydym yn adrodd bod 414 MIOS cyfredol yn ystod y cyfnod, wedi'u gwasgaru ar draws 73 o gronfeydd dŵr. Mae hyn yn gynnydd o 29% ar y 320 MIOS cyfredol yn ystod y cyfnod diwethaf. Er bod nifer y MIOS wedi cynyddu, nid yw eu natur wedi newid yn sylweddol, fel y dangosir yn Table 10 isod.
Tabl 10. Cyfran y MIOS yn ôl y math o waith sydd ei angen.
| Math | 2019 - 2021 | 2021 - 2023 | Amrywiant |
|---|---|---|---|
| Gwaith ffisegol | 168 (53%) | 224 (54%) | +1% |
| Ymchwiliadau | 88 (28%) | 106 (25%) | -3% |
| Adolygu dyluniad | 40 (13%) | 46 (11%) | -3% |
| Cynllunio at argyfwng | 13 (4%) | 23 (6%) | +2% |
| Monitro | 10 (3%) | 17 (4%) | +1% |
| Cofnodion | 1 (<1%) | 2 (<1%) | dibwys |
| Cyfanswm | 320 | 414 | n/a |
Ardystiwyd bod 211 MIOS wedi’u cwblhau, gyda 51 (24%) o’r rhain wedi’u hardystio’n hwyrach na’r dyddiad targed statudol a ddarparwyd gan y peiriannydd archwilio. Mae hyn yn welliant ar yr hyn a adroddwyd gennym ar gyfer y cyfnod diwethaf (2019-2021), lle cafodd bron i hanner eu cwblhau yn hwyr. Ar ddiwedd cyfnod yr adroddiad, roedd 203 MIOS yn weddill, gyda 58 (29%) o'r rhain yn hwyr yn cyrraedd eu dyddiad targed. Fe wnaethom gofnodi 24 o gronfeydd dŵr lle na chafodd MIOS eu cwblhau cyn y dyddiad targed statudol.
Mae Table 11 isod yn dangos y cronfeydd dŵr hynny lle'r oedd MIOS yn hwyr ond wedi'u hardystio'n gyflawn yn ddiweddarach.
Tabl 11. Cronfeydd dŵr lle'r oedd MIOS yn hwyr ond a ardystiwyd yn ddiweddarach yn ystod 2021-23.
| Cronfa ddŵr | Ymgymerwyr | Datrysiad | Ymateb |
|---|---|---|---|
| Ffos Castell Caerffili | Cadw | 23/01/2023 | Cyngor a chyfarwyddyd |
| Carno Uchaf | Dŵr Cymru Cyfyngedig | 12/07/2022 | Dim camau pellach |
| Llyn Cae Conroy Uchaf | Perchenogaeth anhysbys | 27/10/2022 | Arall – argae amddifad |
| Llyn Maen Bras | Rhiwlas Hydroelectric Ltd. | 01/06/2021 | Dim camau pellach |
| Llyn Peris | Cwmni First Hydro | 25/10/2021 | Cyngor a chyfarwyddyd |
| Pwll Newydd | Cyfoeth Naturiol Cymru | 06/04/2021 | Cyngor a chyfarwyddyd |
Fe wnaethom gofnodi bod MIOS yn dal yn hwyr ar 31 Mawrth 2023 mewn 18 o gronfeydd dŵr. Mae'r rhain wedi'u rhestru yn Tabl 12 isod. Mae pedair (22%) o'r cronfeydd dŵr hyn mewn perchnogaeth breifat gydag amrywiaeth o ddefnyddiau, megis potensial datblygu, cynhyrchu pŵer trydan dŵr ac amwynder. Mae'r 14 sy'n weddill (78%) naill ai'n cael eu rheoli'n uniongyrchol gan awdurdodau cyhoeddus neu gan sefydliadau sy'n derbyn cyllid cyhoeddus arall.
Rydym wedi cyflwyno hysbysiadau gorfodi mewn tair cronfa ddŵr yn mynnu bod y gwaith yn cael ei wneud.
Tabl 12. Cronfeydd dŵr lle roedd MIOS yn hwyr a heb eu hardystio ar 31 Mawrth 2023.
| Cronfa ddŵr | Ymgymerwyr | Sylwadau ychwanegol |
|---|---|---|
| Llyn Canada | Canada Lodge Management Limited | Yn destun ymchwiliad |
| Pwll Melin Caeriw | Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro | Ardystiedig Mehefin 2023 |
| Safle Gogledd Coed Darcy | St Modwen Properties CCC | Cronfa ddŵr yn cael ei therfynu |
| ASLl y Bont-faen a Llanfleiddan** | Cyfoeth Naturiol Cymru (Rheoli Perygl Llifogydd) | Gweler Rheoli cronfeydd dŵr CNC |
| ASLl Dolen Crafnant | Cyfoeth Naturiol Cymru (Rheoli Perygl Llifogydd) | Gweler Rheoli cronfeydd dŵr CNC |
| Craig Goch | Dŵr Cymru Cyfyngedig | Cynnydd sylweddol yn y cwmpas ers yr archwiliad |
| Cwm Clydach | Argae heb berchennog, Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, Water Projects Swansea Limited | Argae amddifad. Prosiect CNC ar waith |
| Llyn Parc Cyfarthfa | Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful | Yn destun ymchwiliad |
| Felindre | Dŵr Cymru Cyfyngedig | Disgwylir ei gwblhau erbyn Medi 2023 |
| ASLl Gwastad Mawr | Cyngor Dinas Casnewydd | Hysbysiad a gyflwynwyd o dan a10(7)(b) |
| Llyn Canol | Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru | Ardystiedig Mai 2023 |
| Llyn Crafnant | Ymddiriedolaeth Crafnant | Yn destun ymchwiliad |
| Llyn Uchaf a Phwll yr Ardd | Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru | Ardystiedig Mai 2023 |
| Llyn Neuadd Rhug | Tirfeddiannwr preifat | Yn destun ymchwiliad |
| ASLl Cwrs Golff y Rhyl | Cyngor Sir Ddinbych | O dan oruchwyliaeth peiriannydd adeiladu |
| Llyn Parc y Rhath | Cyngor Dinas Caerdydd | Yn destun ymchwiliad |
| Trebeddrod Uchaf | Cyngor Sir Caerfyrddin | Yn aros am ardystiad |
| Waun y Pound Uchaf | Fragile Limited / Hebe Lakes Limited | Hysbysiad a gyflwynwyd o dan a10(7)(b) |
Cynnal a chadw
Cydymffurfedd o 99.7%
Pan fydd peiriannydd archwilio yn gwneud argymhelliad statudol ar gyfer cynnal a chadw cronfa ddŵr, mae'n ofynnol i'r ymgymerwr gwblhau hyn. Yn ôl ei natur, mae cynnal a chadw yn weithgarwch parhaus ac nid oes unrhyw ofyniad i gyhoeddi tystysgrifau, ond rhaid i beirianwyr goruchwylio ddarparu datganiad bob 12 mis ar gynnydd ac amlygu unrhyw waith cynnal a chadw nad yw wedi'i wneud yn iawn.
Gwnaethom gofnodi methiant i gwblhau gwaith cynnal a chadw mewn dwy gronfa ddŵr yn ystod y cyfnod. Mae'r gwaith gofynnol wedi'i gwblhau ers hynny.
Monitro a chadw cofnodion
Cydymffurfedd o 93.7%
Mae ymweliadau rheolaidd ac offer i fonitro lefelau dŵr a newidiadau mewn cronfa ddŵr yn bwysig. Mae cadw cofnodion da o hyn yn rhoi golwg hirdymor ar ymddygiad cronfa ddŵr. Mae datganiadau'r peirianwyr goruchwylio yn tynnu ein sylw at unrhyw achosion o dorri gofynion monitro a chadw cofnodion. Cawsom 29 hysbysiad o'r math hwn o doriadau mewn 25 o gronfeydd dŵr. Yn ystod y cyfnod adrodd diwethaf, fe wnaethom adrodd am 44 o doriadau mewn 15 cronfa ddŵr. Mae nifer y cronfeydd dŵr yr adroddwyd amdanynt wedi cynyddu ond mae gostyngiad yn nifer y weithiau y cofnodir toriad ar gyfer pob un.
Nid yw'n ymddangos bod lefel y cydymffurfedd yn dilyn patrwm. Ein nod yw cynhyrchu canllawiau newydd i atgyfnerthu pwysigrwydd monitro a chadw cofnodion, ac ar sut y dylai peirianwyr goruchwylio gofnodi ac adrodd am achosion o dorri'r gofyniad hwn.
Archwiliad gweledol gan yr ymgymerwyr
Fe'n hysbyswyd o chwe chyfarwyddyd statudol ynghylch archwiliad gweledol gan y peiriannydd goruchwylio. Mae hyn dri yn llai nag yn ystod y cyfnod diwethaf. Nid adroddwyd am unrhyw achosion o dorri'r cyfarwyddiadau hyn.
Mae'n ymddangos bod peirianwyr goruchwylio yn defnyddio’r pŵer i gyfarwyddo archwiliadau gweledol yn ddoeth, gan sicrhau’n aml yr angen am archwiliad gweledol ychwanegol gan ddefnyddio perswâd a dylanwad fel yr ystyrir yn briodol o dan yr egwyddorion rheoleiddio sy’n berthnasol i ni fel yr awdurdod gorfodi.
Mae amrywiaeth rhwng peirianwyr goruchwylio o ran sut mae cynnal a chadw, monitro a chadw cofnodion yn cael eu hasesu ac a ydynt yn foddhaol ai peidio. Mae gwahanol beirianwyr yn defnyddio tactegau gwahanol i annog ymgymerwyr i ddychwelyd i gydymffurfio. Mae'r pwynt y mae gwahanol beirianwyr yn dewis adrodd yn ffurfiol ar y toriadau hyn i ni hefyd yn amrywio. Rydym yn bwriadu cynhyrchu canllawiau newydd i nodi egwyddorion cyffredin i helpu peirianwyr ac ymgymerwyr.
Cronfeydd amddifad
Lle nad oes ymgymerwr neu berchennog, neu na allwn ddod o hyd i berchennog, rydym yn cyfeirio at gronfa ddŵr fel cronfa amddifad. Ar hyn o bryd, mae dwy gronfa ddŵr yng Nghymru yr ydym yn eu hystyried yn amddifad ac, ym mhob un, rydym wedi camu i’r adwy fel mater o ddewis olaf i ddiogelu'r cyhoedd. Rydym wedi cymryd y camau canlynol gan ddefnyddio ein pwerau wrth gefn:
- penodi peiriannydd goruchwylio
- penodi peiriannydd archwilio i ddarparu adroddiad a gwneud argymhellion
- ymrwymo i gwblhau materion er budd diogelwch
Mae'r mesurau diogelwch yn sylweddol ac wedi'u cynllunio dros sawl blwyddyn. Dangosir y gwariant yn Table 13 isod:
Tabl 13. Gwariant mewn cronfeydd amddifad dros y bedair blynedd ddiwethaf.
| Cronfa ddŵr | 2019 - 2020 | 2020 - 2021 | 2021 - 2022 | 2022 - 2023 |
|---|---|---|---|---|
| Cwm Clydach | £214,000 | £210,000 | £77,959 | £20,739 |
| Llyn Cae Conroy Uchaf | £- | £45,000 | £16,000 | £18,000 |
Efallai y bydd archwiliadau yn y dyfodol yn datgelu bod angen gwaith ychwanegol, a byddwn yn archwilio cyfleoedd i ostwng lefel y risg trwy leihau’r cyfaint neu ddadgomisiynu er mwyn lleihau baich sylweddol y gwaith monitro a goruchwylio parhaus gennym ni.
Cwm Clydach
Cynhaliwyd archwiliad newydd ym mis Mehefin 2021 ac mae'r peiriannydd archwilio yn argymell deg mesur diogelwch. Rydym wedi dechrau ar y gwaith o gwblhau'r rhain. Mae anawsterau a chostau ychwanegol o ran cyrraedd y safon beirianyddol sy'n ofynnol wrth weithio ar heneb gofrestredig ac adeilad rhestredig. Mae'r gwaith yn gofyn i ni gael caniatâd gan Cadw cyn dechrau.
Mae argymhellion cynnal a chadw hefyd wedi'u cynnwys yn yr adroddiad archwilio na allwn eu cyflawni oherwydd cyfyngiadau o fewn ein pwerau wrth gefn.
Llyn Cae Conroy
Darparodd archwiliad a gynhaliwyd yn 2019 argymhelliad ar gyfer mesurau diogelwch a gwblhawyd gennym gan ddefnyddio ein pwerau wrth gefn. Roedd llawer o'r mesurau hyn yn cynnwys ymchwiliadau i lywio cam nesaf y gwaith. Yn 2022, fe wnaethom drefnu archwiliad pellach ac mae’r adroddiad o hwnnw’n cynnwys un mesur diogelwch i wella amddiffyniad rhag llifogydd eithafol.
Cynllunio llifogydd mewn argyfwng
Disgwyliwn i bob ymgymerwr baratoi a chynnal cynllun llifogydd sy'n gymesur â'r risg gynhenid a geir gan eu cronfa ddŵr. Nid yw hyn yn ofynnol yn ôl y gyfraith, ac rydym yn mynd ar drywydd cynllunio at argyfwng drwy ddulliau gwirfoddol. Ein prif ffocws yw sicrhau cynlluniau llifogydd ar gyfer pob cronfa ddŵr uchel ei risg. Ar 31 Mawrth 2023, fe wnaethom gofnodi’r llwyddiant canlynol o ran sicrhau cynlluniau llifogydd:
Tabl 14. Nifer y cronfeydd dŵr â chynllun llifogydd ar 31 Mawrth 2023.
| Math o gronfa ddŵr | Nifer y cronfeydd dŵr | Nifer gyda chynllun llifogydd |
|---|---|---|
| Cronfeydd dŵr uchel eu risg | 266 | 187 (70%) |
| Cronfeydd dŵr eraill | 132 | 14 (11%) |
Rydym yn darparu cyngor ac arweiniad parhaus i sicrhau cynlluniau llifogydd ar gyfer y 30% sy'n weddill o gronfeydd dŵr uchel eu risg sydd heb un. Disgwyliwn adolygu hyn eto cyn 31 Mawrth 2024, i sefydlu a oes angen ymyriadau ychwanegol a sut y gellir adennill cost hyn ar gyfer gweithgaredd nad yw’n ofynnol yn ôl y gyfraith.
Rhan 2 - Rheoli cronfeydd dŵr CNC
Mae gan CNC rôl ddeuol, sef bod yn awdurdod gorfodi ac ymgymerwr cronfa ddŵr. Mae hyn yn creu gwrthdaro buddiannau posibl yr ydym yn ei reoli trwy wahanu ein dyletswyddau gweithredol a gorfodi ar lefel cyfarwyddiaeth. Mae'n ofynnol i ni adrodd ar y camau rydyn ni wedi'u cymryd i ddilyn a chydymffurfio â'r gofynion fel ymgymerwr.
Mae gan ein cyfarwyddiaeth Gweithrediadau 37 o gronfeydd dŵr cofrestredig o dan Ddeddf Cronfeydd Dŵr 1975. Crynhoir diben a dynodiad y rhain yn Table 15.
Tabl 15. Diben a dynodiad risg ein cronfeydd dŵr.
| Diben | Risg uchel | Heb eu dynodi | Cyfanswm |
|---|---|---|---|
| Rheoli Perygl Llifogydd | 11 | 2 | 13 |
| Cadwraeth | 3 | 5 | 8 |
| Ystad Goetir Llywodraeth Cymru | 12 | 4 | 16 |
Mae ein cronfeydd dŵr hyn yn cael eu harchwilio a’u goruchwylio gan beirianwyr sifil cymwys, ac rydym yn cynnal rhaglen waith i fynd i’r afael ag unrhyw argymhellion y gallant eu gwneud.
Mae Table 16 isod yn dangos nifer y cronfeydd dŵr yn ein gofal, neu lle rydym yn rhannu'r cyfrifoldeb hwn gyda chymydog, lle mae diffyg cydymffurfio wedi'i gofnodi.
Tabl 16. Nifer y cronfeydd dŵr nad ydynt yn cydymffurfio â Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 a’r ganran gyfatebol o gydymffurfedd ar gyfer pob dangosydd diogelwch cronfa ddŵr.
| Gweithgaredd cronfa ddŵr | 2019 i 2021 | 2021 i 2023 |
|---|---|---|
|
Cyfanswm y cronfeydd dŵr |
35 | 37 |
| Adeiladu | 0 (100%) | 0 (100%) |
| Goruchwylio | 0 (100%) | 0 (100%) |
| Archwilio | 0 (100%) | 0 (100%) |
| Mesurau diogelwch | 10 (71.4%) | 3 (91.9%) |
| Gwaith cynnal a chadw (statudol) | 2 (94.3%) | 1 (97.3%) |
| Monitro a chadw cofnodion | 4 (88.6%) | 2 (94.6%) |
Diffyg cydymffurfio a gofnodwyd yn ein hadroddiad diwethaf
Yn ein hadroddiad diwethaf, fe wnaethom adrodd ar ddiffyg cydymffurfio yn y ddwy gronfa ddŵr ganlynol a oedd yn parhau i fod yn anghyflawn ar ddechrau'r cyfnod adrodd hwn. Cwblhawyd y gwaith ar y safleoedd hyn a gwnaethant ddychwelyd i gydymffurfio yn ystod gwanwyn 2021.
Pwll newydd (datryswyd Ebrill 2021)
Yn ein hadroddiad diwethaf, cadarnhawyd achos o dorri adran 10(6) oherwydd cwblhau mesurau diogelwch yn hwyr. Cwblhawyd ac ardystiwyd y gwaith ym mis Ebrill 2021.
Pont-y-cerbyd (datryswyd Mehefin 2021)
Yn ein hadroddiad diwethaf, cadarnhawyd achos o dorri adran 10(5A) oherwydd cwblhau gwaith cynnal a chadw statudol yn hwyr. Roedd y gwaith yn dibynnu ar dyfiant boddhaol o laswellt newydd, na sefydlodd yn effeithiol dros gyfnod y gaeaf. Cadarnhaodd ein peiriannydd goruchwylio foddhad ym mis Mehefin 2021.
Achosion o ddiffyg cydymffurfio a gofnodwyd yn ystod y cyfnod hwn
Yn ystod y cyfnod adrodd, fe wnaethom gofnodi diffyg cydymffurfio newydd mewn pedair cronfa ddŵr. Er nad ydym yn datgelu union natur gwaith diogelwch, disgrifir crynodeb o'r achosion a'r mesurau lliniaru ar gyfer pob achos isod.
Ardal Storio Llifogydd y Bont-faen a Llanfleiddan
Ar hyn o bryd, rydym yn torri adran 10(6) oherwydd ein bod wedi methu â gweithredu mesur i'w gymryd er budd diogelwch. Mae natur y gwaith yn welliant i system â llaw sy'n defnyddio gwell cyfathrebu ac awtomeiddio ar y safle. Rydym yn cael trafferth sicrhau’r hawliau tramwy angenrheidiol ar draws tir cyfagos i gyflawni hyn. Mae trafodaethau ychwanegol ar y gweill gyda BT Openreach a'r Grid Cenedlaethol ar gyfer atebion amgen. Rydym yn parhau i reoli’r safle â llaw ac wedi ceisio cyngor gan y peiriannydd archwilio, sydd wedi dweud bod y sefyllfa’n “foddhaol a diogel”. Nid ydym yn sicr eto pryd y gellir cwblhau'r mesur.
Ardal Storio Llifogydd Dolen Crafnant
Ar hyn o bryd, rydym yn torri adran 10(6) oherwydd ein bod wedi methu â gweithredu mesur i'w gymryd er budd diogelwch. Ni wnaethom gyflawni'r trydydd o bedwar mesur diogelwch erbyn ei derfyn amser ym mis Mawrth 2023. Er bod y gwaith cynllunio a dylunio wedi'i gwblhau, bu oedi gyda'r rhaglen oherwydd anallu i barhau â'r gwaith yn ystod misoedd yr hydref a'r gaeaf. Roedd y gwaith yn achosi perygl i bysgod yn silio, ac roedd yn rhaid inni ystyried parhad gweithredol yr adeiledd fel ased rheoli perygl llifogydd. Mae'r peiriannydd archwilio wedi cael yr wybodaeth ddiweddaraf drwy gydol yr amser ac nid yw wedi ystyried bod angen uwchgyfeirio unrhyw frys pellach.
Llyn-y-parc (datryswyd Chwefror 2023)
Achoswyd toriad o adran 11(1) gan ein methiant i gadw’r cofnodion a gosod yr offer angenrheidiol i gael y cofnodion. Gwnaed gwaith cynnal a chadw ychwanegol a chafodd y toriad ei ddatrys ym mis Chwefror 2023.
Cronfa Storio Llifogydd Dyffryn Conwy (datryswyd Chwefror 2023)
Cafwyd dau achos o dorri adran 11(2), a arweiniodd at gadw cofnodion annigonol. Er bod yr ymweliadau gwyliadwriaeth arferol rhagnodedig yn cael eu cynnal, fe wnaethom fethu â chofnodi lefelau dŵr bob dydd yn ystod croniadau lefel uchel fel yr argymhellwyd gan y peiriannydd archwilio, a oedd yn golygu bod ein cofnodion monitro yn anghyflawn ar adegau pan oedd angen adnoddau dynol mewn mannau eraill yn ystod digwyddiadau llifogydd.
Rydym wedi parhau i ddarparu hyfforddiant ar gyfer ein ‘ceidwaid cronfeydd dŵr’ i gyflawni ein dyletswyddau cynnal a chadw, monitro, a chadw cofnodion. Profwyd ein gallu i ymweld a gwirio pob cronfa ddŵr yn ystod cyfnodau o lifogydd, ac rydym yn bwriadu gwneud gwelliannau yn y maes hwn.
Gwelliannau i gronfeydd dŵr
Rydym wedi datblygu rhaglen o welliannau i’n cronfeydd dŵr, sy’n cyd-fynd â’u diben ar gyfer naill ai rheoli perygl llifogydd neu fel rhan o’n gwaith i reolir tir, cadwraeth a choetiroedd.
Rydym wedi cwblhau 37 MIOS ar draws 12 o’n cronfeydd dŵr yn y cyfnod adrodd hwn, gyda 25 arall i’w cwblhau dros yr ychydig flynyddoedd nesaf.
Ym mis Mawrth 2023, cynhaliwyd agoriad swyddogol ein gwaith mawr yn Llyn Tegid, sy’n chwarae rhan hanfodol wrth reoleiddio Afon Dyfrdwy, storio dŵr yr afon, a chaniatáu rhyddhau dan reolaeth i reoli perygl llifogydd a galluogi tynnu dŵr ar gyfer cyflenwad dŵr. Mae'r gwaith hwn yn amddiffyn 800 eiddo rhag tywydd eithafol ac mae wedi cydbwyso risg llifogydd ac adnoddau dŵr gyda gofynion cyrchfan ymwelwyr hynod olygfaol a phoblogaidd sydd ger y Bala o fewn Parc Cenedlaethol Eryri. Roedd y gwaith yn cynnwys gosod 13,000 tunnell o wenithfaen lleol wrth hefyd gynnal a gwella dau Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig, Ardal Cadwraeth Arbennig a gwlyptir Ramsar o bwysigrwydd rhyngwladol.
Rydym yn falch o'n gwaith yn Llyn Tegid. Cafodd cwblhau’r prosiect peirianneg a thirlunio mawr hwn ei ysgogi nid yn unig gan ddiogelwch cronfeydd dŵr ond hefyd gan ein nodau llesiant. Trwy ymgynghori â'r cyhoedd a’u cynnwys i raddau helaeth, yn y pen draw rydym wedi sicrhau manteision amgylcheddol a chymdeithasol lluosog. Roedd y prosiect yn cynnwys plannu dros 300 o goed, llwybrau troed gwell ar gyfer pob gallu, mannau eistedd newydd, a chreu pum hectar o gynefinoedd naturiol wedi’u hadfer ac ardaloedd newydd o ddolydd blodau gwyllt.
Mae prosiect Llyn Tegid ar restr fer Gwobrau Peirianneg Sifil Sefydliad Peirianwyr Sifil Cymru gyda’r seremoni wobrwyo i’w chynnal ar 22 Medi 2023.
Cyflawnwyd gwelliannau i Ben-y-gwaith, cronfa ddŵr hanesyddol o fewn Ystad Goetir Llywodraeth Cymru. Roedd y gwaith yn cynnwys codi'r arglawdd yn sylweddol a gosod gorlifan mwy, gan sicrhau gweithrediad diogel y gronfa ddŵr. Mae gan Ben-y-gwaith lawer o nodweddion pwysig y bu'n rhaid i'r prosiect fynd i'r afael â hwy yn ogystal â'r gofynion a osodwyd o dan waith MIOS. Mae’r rhain yn cynnwys diogelu’r Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig, cynnal a chadw adeileddau mwyngloddio hanesyddol, tynnu dŵr ar gyfer cyflenwad dŵr preifat, hamdden, a’n dyheadau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 i ddarparu mynediad diogel i gefn gwlad.
Mae ein cynlluniau gwella cronfeydd dŵr yn edrych ar welliannau hirdymor a all ddarparu buddion amgylcheddol, economaidd a chymdeithasol i’r llu o bobl sy’n rhyngweithio â’n hasedau. Adolygwyd cronfa ddŵr Pen-y-gwaith hefyd i nodi lle gallai’r prosiect wneud gwelliannau bioamrywiaeth, a gwnaeth hynny, drwy blannu 145 o goed collddail cynhenid, gan gynnwys coed bedw ac ynn. Mae gennym gyfrifoldeb hefyd i ystyried sut mae ein hadeiladwaith yn allyrru carbon deuocsid i'r atmosffer. Er mwyn lleihau ein hallyriadau, roeddem yn gallu defnyddio cerrig lleol o'n chwarel gyfagos ein hunain, gan leihau'n aruthrol ein hôl troed carbon a'n costau cyffredinol.
Rydym yn ei ystyried yn debygol, o ystyried oedran llawer o'n cronfeydd dŵr, y bydd peirianwyr archwilio yn argymell argymhellion pellach er budd diogelwch dros y cyfnod nesaf o ddwy flynedd. Nid yw maint y gwaith hwn yn hysbys, ond mae diogelwch ein cronfeydd dŵr yn parhau i fod yn faes blaenoriaeth o ran gwaith.
Cynlluniau ac ymarferion llifogydd
Rydym wedi ymrwymo i ddarparu cynlluniau llifogydd ar gyfer ein holl gronfeydd dŵr cyn diwedd 2023, gan gynnwys y rhai sydd heb eu dynodi (nid rhai uchel eu risg).
Mae creu ein cynlluniau llifogydd yn cynnwys adolygiad blynyddol i sicrhau eu bod yn parhau’n gyfredol a’n hymrwymiad i gynnal profion. Rydym yn bwriadu cynnal o leiaf un ymarfer bob blwyddyn. Rhennir y gwersi a ddysgwn o'r ymarferion hyn ag ymatebwyr brys a phartneriaid proffesiynol eraill fel y bo'n briodol.
Digwyddiadau mewn cronfeydd dŵr a reolir gan CNC
Fe wnaethom gofnodi saith digwyddiad adroddadwy; mae'r rhain wedi amrywio o graciau anffurfiad yn ystod sychder yr haf diwethaf i ollyngiad a amheuir ar orlifan. O'r digwyddiadau adroddadwy hyn, mae dau wedi arwain at brosiectau cyfalaf i atgyweirio'r cronfeydd dŵr.
Hyfforddi a datblygu staff
Rydym wedi parhau i hyfforddi ceidwaid cronfeydd dŵr i gyflawni dyletswyddau monitro a chynnal a chadw wythnosol. Ar ôl hyfforddiant cychwynnol, mae pob ceidwad yn derbyn cwrs gloywi blynyddol i gadw ei wybodaeth a'i hyder yn gyfredol.
Rydym yn cyflogi dau arolygydd asedau cronfeydd dŵr sy'n cwmpasu yn bennaf Gogledd a Chanolbarth Cymru, lle lleolir y rhan fwyaf o’n cronfeydd dŵr. Mae gennym hefyd arbenigwr hydrometreg a thelemetreg pwrpasol sydd wedi galluogi uwchraddio ein hoffer telemetreg. Mae hyn wedi gwella ein gweithrediadau i gofnodi a darparu tystiolaeth o lefelau a llif dŵr.
Mae’r galw sylweddol am brosiectau adeiladu yn dilyn cofrestru ac archwilio cronfeydd dŵr am y tro cyntaf (a ddisgrifiwyd yn ein hadroddiadau blaenorol) wedi ein harwain at gynnal gweithdy ‘gwersi a ddysgwyd’ bob chwe mis i sicrhau bod rheolwyr prosiectau cronfeydd dŵr, peirianwyr, contractwyr, a rheolwyr gweithredol yn gallu rhannu profiadau ac arferion gorau y byddwn yn eu hymgorffori mewn prosiectau yn y dyfodol.
Rhan 3 - Rhagolwg
Mae gan Gymru hanes da o ran diogelwch cronfeydd dŵr, ond rydym yn cydnabod pwysigrwydd parhau i ymdrechu am safonau uwch, a pha mor hanfodol yw sicrhau bod ein seilwaith perygl llifogydd yn addas ar gyfer y tymor hir.
Ym mis Mai 2021, cawsom adroddiad yr Athro David Balmforth ar sut mae diogelwch cronfeydd dŵr yn cael ei reoleiddio (Reservoir review: part B (2020) - GOV.UK (www.gov.uk)). Er iddo gael ei ysgrifennu’n bennaf ar gyfer Lloegr, rydym yn cydnabod nad yw llawer o elfennau o’r adroddiad wedi’u cyfyngu gan ffiniau, ac ystyriwn fod ei ganfyddiadau’n berthnasol i Gymru. Mae 15 o argymhellion a 52 o is-argymhellion. Nid yw pob un yn berthnasol i ni; mae rhai ar gyfer perchnogion cronfeydd dŵr, peirianwyr, y llywodraeth, a Sefydliad y Peirianwyr Sifil.
Er mwyn gweithredu llawer o'r argymhellion, bydd angen i'r gyfraith newid, a bydd yn cymryd amser i ddatblygu cynigion. Mae Deddf Cronfeydd Dŵr 1975 yn berthnasol i Gymru a Lloegr, a chyda Llywodraeth Cymru, rydym yn gweithio gyda DEFRA ac Asiantaeth yr Amgylchedd i ddeall y newidiadau y gall fod eu hangen ac i ddyfeisio amserlen realistig ar gyfer hyn. Mae'n rhy fuan i wneud sylwadau ar sut y gallai fod angen newid y gyfraith bresennol. Rydym yn meddwl bod manteision clir mewn cynnal cytgord trawsffiniol lle bo hynny’n ymarferol, ond rydym yn derbyn y gallai fod rhywfaint o wahaniaeth.
Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda DEFRA ac Asiantaeth yr Amgylchedd mewn prosiect i ddiffinio trothwyon perygl yn well. Dylai'r ddwy flynedd nesaf wireddu canlyniadau'r gwaith hwn a'n helpu i wella ein rheoleiddio a llywio deddfwriaeth bosibl yn y dyfodol.
Bydd gwaith ychwanegol ar y cyd ag Asiantaeth yr Amgylchedd yn gwella ein harweiniad a'n prosesau ar gyfer cyflwyno adroddiadau ar ôl digwyddiadau, er mwyn helpu i rannu'r hyn a ddysgwyd o ddigwyddiadau a damweiniau a fu bron â digwydd.
Bydd ein dull o weithredu'r argymhellion hyn yn ymgorffori egwyddorion Cymru o reoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy. Byddwn yn gwneud y canlynol:
- Bod yn ymaddasol yn ein rheolaeth
- Ystyried y raddfa ofodol briodol ar gyfer gweithredu
- Cydweithio ac ymgysylltu ag eraill
- Defnyddio cyfranogiad y cyhoedd i sicrhau ein bod yn deall yr holl faterion
- Casglu a defnyddio tystiolaeth i wneud ein penderfyniadau
- Ceisio buddion lluosog
- Ystyried canlyniadau tymor byr, canolig a hir
- Cymryd camau ataliol
- Adeiladu cydnerthedd
Mae ein cynllun corfforaethol hyd at 2030 yn gosod ein gweledigaeth a’n cyfeiriad ar gyfer byd natur a phobl yn ffynnu gyda’i gilydd. Mae’r cynllun hwn yn helpu i ganolbwyntio ein gwaith ar gronfeydd dŵr er mwyn gwneud y canlynol:
- gweithio gydag ymgymerwyr eraill yng Nghymru i rannu gwybodaeth a gwersi a ddysgwyd
- amddiffyn cymunedau rhag llifogydd, a darparu cydnerthedd i effeithiau newid hinsawdd
- diweddaru gweithdrefnau cronfeydd dŵr i alluogi ein staff i fod yn hyderus wrth reoli ein hasedau a bod yn gyfarwydd â gwneud hynny
- sicrhau ein bod yn parhau i wneud gwaith cynnal a chadw ac adeiladu ar ein hargaeau wrth ystyried anghenion ein hymwelwyr
- lleihau ein hallyriadau carbon
- defnyddio contractwyr a chyflenwyr lleol i helpu i ddiogelu cronfa o wybodaeth a phrofiad mewn perthynas â chronfeydd dŵr yng Nghymru
- adolygu’r gwerth a’r cyfleoedd sydd gan ein cronfeydd dŵr, a lle bo’n briodol eu haddasu at ddibenion eraill – er enghraifft, ar gyfer ymladd tanau coedwig, atal colli cynefinoedd a hybu adferiad cynefinoedd, neu eu defnyddio i alluogi ffitrwydd a mwynhad pobl o gefn gwlad Cymru
Mae diogelwch cronfeydd dŵr Cymru yn amlwg yn bwysig, a diben ein rheoleiddio yw rhoi sicrwydd i’r cyhoedd bod ymgymerwyr cronfeydd dŵr yn gwneud popeth y dylid ei ddisgwyl ganddynt i gadw eu cronfeydd dŵr yn ddiogel.
Mae ymgymerwyr yn gyffredinol yn cymryd cyfrifoldeb am eu cronfeydd dŵr ac mae cydymffurfedd yn parhau i fod yn uchel, ond mae'r adroddiad hwn wedi tynnu sylw at y meysydd hynny lle mae angen gwelliannau – er enghraifft, gwell cynnal a chadw a monitro arferol a gweithredu mesurau diogelwch yn gyflymach. Mynd i’r afael â’r diffygion hyn yw ein blaenoriaeth yn ystod y ddwy flynedd nesaf.
Mae Cymru yn unigryw gan mai hi yw’r unig wlad yn y DU i leihau trothwy’r cynhwysedd ar gyfer cronfeydd dŵr i 10,000m3. Mae effeithiau dod â’r cronfeydd dŵr llai hyn dan reolaeth bellach yn cael eu profi. Mae sicrhau penodiad peirianwyr wedi bod yn heriol gydag ymgymerwyr sy'n llai cyfarwydd â'r hyn sydd ei angen ac sy'n aml yn synnu at y gost ariannol. Mae'r archwiliad cyntaf o gronfeydd dŵr sy'n heneiddio wedi datgelu bod llawer ohonynt mewn cyflwr gwael gyda mesurau diogelwch i'w gweithredu, tra bod yn rhaid i'r ymgymerwyr hefyd ddyfeisio trefn ddiogelwch weithredol briodol, yn aml am y tro cyntaf.
Rydym yn parhau i adolygu ein dull o reoleiddio diogelwch cronfeydd dŵr a byddwn yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid a phartneriaid eraill yn y DU i wneud gwelliannau lle bo angen.
O 1 Ebrill 2024, rydym yn bwriadu cynhyrchu ein hadroddiad yn flynyddol. Mae’r amlder cynyddol hwn yn ymateb i’r nifer cynyddol o geisiadau am wybodaeth gan y sector diogelwch cronfeydd dŵr ac i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r holl randdeiliaid yn ystod cyfnod lle mae potensial ar gyfer newid.
Casgliadau
Mae effeithiau Rheoliadau 2016 bellach yn gliriach. Mae cyfradd cofrestru cronfeydd dŵr llai sydd â chynhwysedd rhwng 10,000 a 25,000 metr ciwbig wedi arafu. Mae cyfanswm nifer y cronfeydd dŵr cofrestredig, sef 397, yn cynrychioli bron i ddwywaith nifer y cronfeydd dŵr rheoledig. Disgwyliwn dderbyn cofrestriadau pellach ond ystyriwn fod y niferoedd yn isel ac ar gyfer cronfeydd dŵr yn llai eu dimensiynau.
Rydym wedi ymgymryd â gwaith mapio llifogydd os bydd argaeau’n methu ac wedi defnyddio ein pŵer i ddynodi cronfeydd dŵr uchel eu risg lle credwn y gallai rhyddhau dŵr heb ei reoli peryglu bywyd. Mae ein gwaith mapio llifogydd wedi rhoi gwell gwybodaeth i ni am y perygl llifogydd sydd gan gronfeydd llai. Nid oes angen dynodiad cronfeydd uchel eu risg ar lawer ohonynt oherwydd nid ydynt yn peri risg i fywyd. Mae'r rhain yn parhau ar y gofrestr gyhoeddus ond heb fod angen eu harchwilio a'u goruchwylio gan beirianwyr. Rydym yn monitro'r rhain am newidiadau dros amser ac yn cyfeirio at ein canllawiau.
Rydym wedi cynghori ac ysgogi penodiad peirianwyr adeiladu, archwilio a goruchwylio ar gyfer cronfeydd dŵr uchel eu risg am y tro cyntaf, a'r angen i ymgymerwyr roi argymhellion peirianwyr ar waith. Gwelwn y gallai dros hanner y cronfeydd llai o faint a gaiff eu rheoleiddio fod yn beryglus i fywyd a bod angen eu cynnal a’u cadw. Mae'r ymgymerwyr bellach yn wynebu'r realiti o ariannu penodi peirianwyr, hyfforddi staff, a chyflogi contractwyr.
Mae'r data o Ran 1 o'r adroddiad hwn yn dangos bod yn rhaid i ni wella ein dull rheoleiddio ymhellach er mwyn sicrhau gwell cydymffurfeddyn datblygu canllawiau newydd i helpu i wneud hyn.
Rydym yn parhau i weithio gyda Llywodraeth Cymru a chyda chymheiriaid yn y DU i archwilio opsiynau ar gyfer gwella’r fframwaith rheoleiddio.
Fel digwyddiadau ar ddechrau'r 20fed ganrif a ysgogodd y ddeddfwriaeth gyntaf, mae digwyddiadau yng nghronfa ddŵr Ulley yn 2007 ac yng nghronfa ddŵr Toddbrook yn 2019 ill dau wedi achosi i’r llywodraeth adolygu sut mae diogelwch cronfeydd dŵr yn cael ei ddarparu yn y DU. Rydym yn ymateb i ganfyddiadau'r digwyddiadau hyn drwy wella ein rheoleiddio o dan y gyfraith bresennol a gweithio gyda'r sector a chyda'r llywodraeth i gynhyrchu gwelliannau pellach. Mae’r broses adolygu hon yn awgrymu cyfnod o newid ac, er mwyn darparu dadansoddiad amlach o’n gwaith, rydym yn bwriadu cynhyrchu ein hadroddiad yn flynyddol, gan ddechrau o fis Ebrill 2024.
Diweddarwyd ddiwethaf