Blog o’r Gors - Dysgu trwy weithio
Mae Joanna Kowalska yn chwarae rhan allweddol wrth gynorthwyo tîm Prosiect Cyforgorsydd Cymru LIFE Cyfoeth Naturiol Cymru.
Fel rhan o'i rôl mae hi wedi bod yn cymryd rhan mewn gwaith monitro nwyon tŷ gwydr ar gyfer y prosiect.
Yma mae hi'n siarad am y gwaith a'r hyn mae hi wedi'i ddysgu hyd yn hyn.
Rwy'n ystyried fy mod yn ffodus fy mod yn gallu datblygu fy sgiliau gwyddonol ymhellach trwy ddysgu am y wyddoniaeth y tu ôl i newid yn yr hinsawdd.
Ar wahân i weithio i'r prosiect, rwyf hefyd yn fyfyriwr ôl-raddedig Bwyd Cynaliadwy a Chyfoeth Naturiol yn y Ganolfan Technoleg Amgen ac ar hyn o bryd rwy'n ymchwilio i effaith plastigau amrywiol ar ein hecosystemau dyfrol gwerthfawr.
Dechreuais gyda’r Prosiect Cyforgorsydd Cymru LIFE yn 2019 ac rwy’n helpu’r tîm gyda phob math o waith, gan gynnwys monitro'r Gwaith adfer, gwaith cyfathrebu, a gweinyddu.
Gwneir y gwaith monitro ar gyfer y prosiect mewn cydweithrediad â Chanolfan Ecoleg a Hydroleg y DU (UKCEH) ac rydym ni fel tîm yn mynd allan ar y safle sawl gwaith y mis i gasglu data, a anfonir wedyn at UKCEH i'w ddadansoddi.
Mae monitro nwyon tŷ gwydr yn rhan bwysig a chywrain o'r gwaith monitro, ac mae'n ein helpu i fesur faint o garbon a methan sy'n cael ei storio neu ei ryddhau gan y mawndiroedd rydyn ni'n eu hadfer.
Potensial i storio carbon
Mae mawndiroedd iach a chyforgorsydd mewn cyflwr da yn amsugno nwyon tŷ gwydr fel carbon deuocsid (CO2) a methan (CH4) o'r atmosffer ac yn eu cloi yn y mawn. Am y rheswm yn ogystal â'u buddion bioamrywiaeth, hamdden a buddion eraill, maent yn bwysig yn y frwydr yn erbyn newid yn yr hinsawdd.
Mewn gwirionedd, mawndiroedd yw'r storfa garbon ddaearol naturiol fwyaf. Mae'r ardal sydd wedi'i gorchuddio â mawndir ledled y byd (mwy na 3 miliwn km2) yn storio mwy o garbon na'r holl fathau eraill o lystyfiant yn y byd gyda'i gilydd.
Fodd bynnag, mae mawndiroedd sydd wedi'u difrodi hefyd yn brif ffynhonnell allyriadau nwyon tŷ gwydr, ac yn rhyddhau bron i 6% o allyriadau CO2 anthropogenig byd-eang yn flynyddol.
Dyma pam mae prosiect Cyforgorsydd Cymru LIFE yn edrych ar ffyrdd newydd ac arloesol o weithio i adfer y saith cyforgors Ardal Cadwraeth Arbennig (ACA) yng Nghymru.
Monitro nwyon tŷ gwydr - sut mae'n cael ei wneud?
Fel rhan o'r gwaith monitro adfer mawndir, mae'r prosiect, ynghyd ag UKCEH, yn monitro nwyon tŷ gwydr (GHG) ar Gors Caron ger Tregaron.
Bydd monitro nwyon ty gwydr yn darparu data ynghylch newidiadau mewn CO2 a CH4 cyn ac ar ôl y gwaith adfer.
Mae’r monitro nwyon tŷ gwydr yn digwydd ar Gors Caron, lle gosododd UKCEH 30 o’r hyn a elwir yn ‘coleri’ metal (ffrâm lwyd yn y llun isod).
Rhoddir siambr glir ar bob un o'r coleri, ac mae dadansoddwr nwy tŷ gwydr cludadwy wedi'i gysylltu â'r siambr (y dadansoddwr nwy tŷ gwydr yw'r cês melyn yn y ddelwedd isod).
Mae'r siambr glir yn caniatáu trosglwyddo golau haul i'r eithaf, ac mae'r prawf a wneir gyda'i ddefnydd yn darparu mesuriadau o gyfnewid CO2 ecosystem net (NEE yn Saesneg).
Mae NEE yn caniatáu inni amcangyfrif cyfnewid CO2 rhwng y gors a'r awyrgylch, a bydd hyn yn darparu canfyddiadau ar ba mor dda y mae'r gors yn storio carbon.
Ar bob coler, mae'r dadansoddwr nwy tŷ gwydr yn cofnodi crynodiadau nwyon tŷ gwydr o'r siambr glir am 5 munud, ar gyfnodau 1 eiliad. I gael data ychwanegol, efelychir dwysedd golau is trwy orchuddio'r siambr glir gydag un o dri lliain cysgodol ar y tro (yn y llun isod) ac yna cofnodir y crynodiadau nwyon tŷ gwydr am 5 munud ychwanegol i bob brethyn cysgodol.
Yn olaf, rhoddir tarpolin sy'n blocio'r holl olau ar y siambr glir (fel y gwelir isod) a mesurir crynodiadau nwyon tŷ gwydr am 5 munud pellach - gelwir hyn yn ‘brawf tywyll’ ac mae'n darparu amcangyfrifon o resbiradaeth ecosystem (ER yn Saesneg). Mae ER yn rhoi gwybodaeth inni am y nifer sy'n cymryd CO2 a'i ryddhau i'r atmosffer gan y gors trwy'r broses o ffotosynthesis.
Mae'r broses o gofnodi crynodiadau nwyon ty gwydr y tu mewn i'r siambr (gyda'r siambr glir yn gyntaf, yna gyda phob un o'r tri lliain cysgodol a'r tarpolin) yn cael ei hailadrodd ar bob un o'r 30 coleri ar Gors Caron.
Yn ogystal, cofnodir newidynnau megis tymheredd yr aer, tymheredd y pridd a chynnwys lleithder y pridd ar gyfer pob coler.
Bob mis, mae'r tîm yn cwblhau tri diwrnod llawn o waith ar y safle i gasglu'r data nwyon tŷ gwydr. Yna byddwn yn cyflwyno'r data a gasglwyd i UKCEH, lle mae'n cael dadansoddiad gwyddonol ac yn fuan bydd yn cael ei rannu yn Adroddiad Canol-Tymor cyntaf y prosiect. Gobeithiwn rannu rhai o ganlyniadau'r adroddiad hwn gyda chi'r haf hwn.
Yn y cyfamser gallwch chi gael y wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd y prosiect ar brosiect Cyforgorsydd Cymru LIFE, ewch i'r wefan neu ewch i'r dudalen Facebook @CyforgorsyddCymruWelshRaisedBogs neu Twitter @welshraisedbog